Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren? — Graag bronvermelding !
Bron: De Internationale, Nederlandstalig theoretisch orgaan van de IVe Internationale, 1996, zomer, (nr. 58), jg. 40
Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren? — Graag bronvermelding !
De verkiezingen zouden moeten worden gehouden voor het einde van september. De verkiezingen zijn de hoeksteen van de Daytonakkoorden en is de eerste test van de naoorlogse periode. De datum lijkt meer geïnspireerd te zijn door de binnenlandse Amerikaanse politiek dan dat er gekeken wordt naar de condities die nodig zijn om een werkelijke eerlijke verkiezing te organiseren.
De akkoorden van Dayton voorzien erin dat de IFOR (Implementation Force onder commando van de NAVO) zich eind december zal terugtrekken. Dit is in verband met de Amerikaanse verkiezingen noodzakelijk voor Clinton. Hij moet kunnen wijzen op een ‘normalisatie’ in het land voordat zijn ‘jongens’ zich terugtrekken. Het is vooral belangrijk te vertrekken voordat er zich een situatie à la Somalië voordoet of, nog erger, een volledige confrontatie. Dus zal er niets gedaan worden (vooral niet het arresteren van oorlogsmisdadigers) dat de IFOR-troepen in gevaar zou kunnen brengen. Daarom wordt gezegd dat de IFOR bezig is te UMPROFORiseren, dat wil zeggen net zoals de VN-troepen, elk conflict uit de weg gaat. De IFOR-troepen zijn er eerder om de verdeling van de gebieden te bevestigen dan om het land te verenigen.
Het is moeilijk om je voor te stellen op welke wijze de verkiezingen in zo’n situatie zal moeten worden georganiseerd en wanneer ze zullen plaatsvinden. De bewegingsvrijheid van de bevolking is op dit moment zeer beperkt. In theorie hebben de mensen (inclusief de vluchtelingen in het buitenland) het recht om te stemmen in de plaatsen waarin zij in 1991 stonden geregistreerd. Bovendien zouden alle kiezers zich moeten kunnen inschrijven in een door hen gekozen plaats. Maar zelfs bezoek door moslimfamilies aan begraafplaatsen in Sebrenica (nu gecontroleerd door de Bosnisch-Servische Republiek Srpska) of Capljina (door de Kroaten gecontroleerd Bosnisch gebied met de naam Herceg-Bosna) zijn door de lokale autoriteiten verboden. Het zijn vaak die warlords die de etnische zuiveringen hebben uitgevoerd. Vluchtelingen kunnen absoluut niet terug als zij niet behoren tot de heersende nationaliteit.
De grote machten zijn het impliciet op één punt eens: als Bosnië-Hercegovina uit elkaar valt – en alle diplomaten gaan daar van uit – mag dat pas na de terugtrekking van de IFOR-troepen. Daarnaast zou het uiteenvallen van Bosnië niet ongecontroleerd en gewelddadig mogen verlopen. Daarom baseren zowel de USA als de Europese landen het Daytonakkoord op een overeenstemming met de werkelijke machthebbers in de regio: Tudjman van Kroatië en Milosevic van Servië. Zelfs voordat de oorlog uitbrak hadden de gesprekken tussen deze twee leiders maar één doel: het herdefiniëren van de etnische grenzen ten nadele van Bosnië.
De NAVO-luchtaanvallen kunnen in dit licht niet zozeer anti-Servisch worden genoemd, veeleer hadden deze tot doel om de macht van de Bosnisch-Servische leider Karadzic te verminderen ten gunste van de Servische president Milosevic. Deze opzet slaagde; de erkenning van de Bosnisch-Servische republiek Srpska in het Daytonakkoord betekende het einde van Karadzic’ plan om een veel groter deel van de koek in te pikken dan oorspronkelijk was afgesproken. De Kroatische en Bosnische legers herstelden door hun heroveringen de oorspronkelijke afgesproken percentages.
Tegelijkertijd was het doel van de Kroatisch-Moslim federatie, die er in 1994 onder Amerikaanse druk was gekomen, gericht om een militair evenwicht op te bouwen tegenover het gehele Servisch-nationalistische blok zodat het martelaardom van de moslims die op twee fronten werden aangevallen werd verminderd en om de seculiere vleugel van de moslims te steunen tegenover de orthodoxe op Iran georiënteerde vleugel. De USA heeft de meeste steun gegeven aan de Kroaten, maar het schijnt dat Sarajevo ook hulp was toegezegd. Het doel van Clinton was een volledig machtsevenwicht te creëren zodat de NAVO haar troepen kan terugtrekken. Maar deze opzet is nu in gevaar.
Voor Belgrado betekende normalisatie dat de Kosovo-kwestie voorlopig wordt uitgesteld.[1] Macedonië en de Federale Republiek Joegoslavië hebben elkaar wederzijds erkend en de Milosevic/Tudjman afspraken over grenskwesties hebben de situatie ook daar enigszins gestabiliseerd. De pragmatische Milosevic is dus, meer dan ooit, de sleutel om een nieuwe orde op de Balkan te creëren. Daarom hebben alle EU-landen, ook de BRD, Joegoslavië erkend. De BRD heeft speciale belangen bij deze erkenning; niet alleen heeft de BRD grote investeringen in de regio maar na deze erkenning is het in staat de vluchtelingen, ook die uit Kosovo, terug te sturen naar Joegoslavië. In ruil daarvoor is men wel bereid daar enige D-Marken voor neer te tellen.
Milosevic heeft zijn positie kunnen consolideren zodat hij namens alle Serviërs de Dayton-akkoorden kon tekenen. Toch is hij nog niet sterk genoeg om warlord Karadzic geheel opzij te schuiven. Het budget van Srpska wordt bepaald door Belgrado, deze troef heeft hij al in handen. De macht van de politie, die loyaal is aan Belgrado, moet nog worden geconsolideerd ten nadele van het Bosnisch-Servische leger. Daarnaast moet Milosevic werken aan een electorale basis voor zijn Socialistische Partij ten nadele van de SDS van Karadzic. Om deze doelen te bereiken heeft Milosevic een staakt-het-vuren, zoals voorzien in de Dayton-akkoorden, nodig. Ook heeft hij de tijd die gegeven is om de militaire afspraken na te komen, met name de reductie van het Bosnisch-Servische leger ten gunste van de politie, nodig om zijn doelen te bereiken. Milosevic heeft belang bij pluralistische verkiezingen in Srpska. Verscheidene partijen hebben hun lijsten ingediend en het blijkt dat Milosevic’ partij de belangrijkste oppositiepartij wordt tegenover de SDS. Daarnaast is ook binnen de SDS een differentiatie ontstaan als gevolg van het verschuiven van het machtsevenwicht.
Karadzic’ macht, privileges, vrijheid en nu ook zijn leven staan op spel. Het is overduidelijk dat hij zich verrijkt heeft aan de oorlog; het is moeilijk populair te blijven. Maar als hij zich kan presenteren als slachtoffer van de grote buitenlandse machten of van Milosevic kan hij misschien nog op enige solidariteit rekenen. Maar, Karadzic heeft zijn doel waarvoor hij de oorlog begon bereikt; de Bosnisch-Servische republiek Srspka is erkend door de Daytonakkoorden. Het machtsevenwicht is niet in zijn voordeel, maar door een politiek van provocaties kan hij de instelling van gemeenschappelijk instituties, die worden voorzien in de Dayton akkoorden in Bosnië-Hercegovina, blokkeren. Het zal wel uitdraaien op het boycotten van de verkiezingen en tegelijkertijd het uitroepen van een referendum om zo een afscheiding te provoceren. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat hij werkelijk aftreedt als hij tenminste serieuze garanties krijgt dat hij niet door het tribunaal in Den Haag wordt vervolgt en rustig van zijn pensioen kan genieten.
Aan Kroatische-moslim zijde is de situatie problematischer. Door versterking van het Kroatische leger, erkenning van Srpska en steun aan de Milosevic/Tudjman afspraken, hebben de VS een dynamiek naar een Groot Kroatië (dus inclusief de Bosnisch-Kroatische gebieden) ingezet. De Kroatische minister van Defensie, Gojko Susak, is een extreemrechtse Kroatisch-Bosnische emigrant die sinds 1992 hoofdverantwoordelijke is voor de creatie van het Kroatisch-Bosnische staatje Herceg-Bosna. De recente arrogantie van Tudjman is het resultaat van zijn inschatting van zijn invloed zodat hij denkt dat hij straffeloos zal blijven voor zijn etnische zuiveringen in Krajina (Kroatisch gebied met een overwegend Servische bevolking) afgelopen zomer. Deze militaire operatie, die duidelijk de instemming had van Belgrado, is uitgevoerd in de schaduw van de gruwelen van Srebenica. Daarnaast werd de grondwet van Kroatië gewijzigd die enige rechten inhield voor de Servische minderheid in Kroatië. Deze rechten werden ingesteld onder internationale druk toen de Servische minderheid nog 12 procent van de totale bevolking uitmaakte. Nu is zij nog maar 5 procent. Met name is het aantal zetels waar de Kroatische Serviërs minimaal recht op hebben gereduceerd van 13 naar 3. Tudjman zou bij de laatste verkiezingen niet de meerderheid hebben gekregen als hij de operatie niet tijdig had uitgevoerd en als hij niet de stemmen had meegeteld van Kroaten in de diaspora en Bosnië-Hercegovina. Op dit moment blijft hij de activiteiten van het tribunaal in Den Haag tegenwerken en de Kroatische warlords in Bosnië die beschuldigd worden van schending van de mensenrechten, steunen. Tegen de Dayton-afspraken in, die zich uitspreken voor een Kroatisch-moslim federatie op Bosnisch gebied, blijft hij het Kroatisch-Bosnische staatje Herceg-Bosna steunen. Herceg-Bosna wijst elke samenwerking met de moslims af.
De Servische en Kroatische benadering van het Bosnische vraagstuk is sinds het begin van de oorlog hetzelfde; er is geen Bosnische nationaliteit. Bosnië-Hercegovina is een kunstmatige creatie van Tito, evenals de moslimidentiteit die door bijna de helft van de Bosniërs wordt geclaimd. Deze historische visie op Bosnië-Hercegovina is duidelijk verkeerd.[2] De Bosnijak nationaliteit (de zuid-Slaven die invloeden hebben ondergaan van de Turkse en islamitische cultuur) is niet kunstmatiger als die van de Kroaten (rooms-katholiek) dan wel van de Serviërs (orthodox). Alle drie de nationaliteiten spreken een variant van het Servo-Kroatisch, de verschillen tussen deze talen zijn te verwaarlozen.
Deze Bosnijak-nationaliteit is geleidelijk ontstaan als gevolg van politieke keuzes. Vele Servische-, Kroatische en Moslims-Bosniërs zien zichzelf in de eerste plaats als Bosniërs, vaak ook als Joegoslaven (dat wil zeggen Zuid-Slaven). Door de crisis van het oude Joegoslavië en de daarop volgende oorlog is een polarisatie gecreëerd zodat de keuze van de nationaliteit niet meer vrij is en afhangt in welke staat men leeft. De nieuwe grondwet en de komende verkiezingen in Bosnië- Hercegovina geven niet gelijke burgerrechten voor Bosniërs van gemixte komaf.
De Moslim-Bosniërs zijn verdeeld tussen diegenen die zichzelf zien als inwoners van Bosnië en dus kiezen voor seculiere partijen en degene die zichzelf in de eerste plaats zien als moslim, alhoewel de overgrote meerderheid niet orthodox is. Beide vleugels staan tegenover de visie van Tudjman en Milosevic, elk om hun eigen redenen. De seculieren erkennen een Bosnische nationaliteit, de gelovigen definiëren de Bosnische nationaliteit in de eerste plaats vanuit een moslimachtergrond. Bijna de helft van de inwoners van Bosnië-Hercegovina ziet zichzelf als atheïst, 16 procent van de moslims is praktiserend gelovige. De SDA, de grootse moslim partij, drukt deze heterogeniteit uit. Het heeft twee vleugels. Het doel van de orthodoxe vleugel is de her-islamitisering van die islamieten die ‘meer in het café als in de moskee te vinden zijn.’ Deze vleugel heeft banden met onder andere Iran. De Bosnische President Alia Izetbegovic heeft nooit zijn diep-religieuze overtuiging onder stoelen of banken gestoken. Maar hij weet dat een groot deel van de Bosniërs een islamitische staat niet ziet zitten. Vele Bosniërs werken daarom samen met de Kroaten en de Serviërs om de creatie van een islamitische staat te verhinderen.
Daarom beweegt Izetbegovic zich voortdurend heen en weer tussen twee varianten van dezelfde politiek: verdeling van de Bosnische republiek waarbij dan de keus is om op het overblijvende gedeelte een islamitische staat creëren of om zijn SDA te gebruiken om in een seculiere staat de positie van de islamieten te consolideren.
De voormalige premier, Haris Silajdzic, is een vertegenwoordiger van de seculiere en pro-Amerikaanse vleugel van de SDA. De oorlog hield deze vleugels bij elkaar met als gemeenschappelijk doel hulp te accepteren van eenieder die dat wil geven. Nu de oorlog voorbij is breekt de partij; onlangs heeft Silajdzic zijn eigen Partij voor Bosnië gecreëerd.
Dit is een beslissend moment voor het imperialisme. Tijdens de oorlog heeft Sarajevo de solidariteit, financiële- en militaire steun van islamitische landen gezocht, met name van Iran. De VS willen nu hun relatie met de islamitische landen tot rust brengen en zoekt bruggen om tot overeenstemming te komen. Vrede vereist een betrouwbare macht in Bosnië zodat de Kroatisch-moslim federatie stabiel blijft. De islamitische component van de SDA en zijn verbindingen met Iran zijn meer en meer een probleem geworden. De Kroaten hebben voor de USA overtuigende argumenten indien zij zeggen dat samenleven met orthodoxe islamieten in een staat onmogelijk is, zij hebben zelfs met succes Iraanse wapenleveranties kunnen blokkeren. In Mostar, de hoofdstad van Herceg-Bosna, hebben extreemrechtse milities de hereniging van de stad belemmerd nadat zij het moslim gedeelte hadden vernietigd.
De Bosnische president is van mening dat sommige Kroatische Bosniërs, met name diegenen met militaire macht, geen federatie willen. Hij wil dit echter niet publiekelijk zeggen. Daarom heeft hij een geheime politiek van ondermijning van de federatie net zolang totdat de Bosniërs er genoeg van hebben.[3]
Aan de andere kant krijgen de Amerikaanse geheime diensten zoveel mogelijk medewerking van de Kroaten om de banden van Bosnië met Iran bloot te leggen daar waar het gaat om geld, mensen en strijders.
Deze informatie, die ook geopenbaard is in de Amerikaanse pers, maakt Clinton zeer nerveus en heeft hem doen besluiten vrij grof en ondiplomatiek zijn wil op te leggen. De activiteit van het imperialisme wordt steeds ongelukkiger ontvangen zelfs door stromingen die tegen de SDA en de creatie van een islamitische staat zijn. De krant Dani schreef: “De Bosnisch-Amerikaanse relatie gaat een nieuwe fase in. De Amerikaanse ambassadeur heeft in een verklaring gezegd dat de ‘boodschappers van de haat moeten vertrekken, of ze nu uit Pale[4] of Teheran komen.” Deze verklaring laat er geen twijfel over bestaan, Amerika wenst zowel de vrienden als de vijanden te kiezen voor Bosnië. Deze politiek is niet erg subtiel... Het is een provocatie aan het adres van de slachtoffers van de oorlog door vriend (Teheran) en vijand (Pale) op één lijn te stellen.
Achter deze naïviteit van deze opinie kan deze grove Amerikaanse politiek worden beschreven als de Haïtisatie van Bosnië-Hercegovina.
De VS hebben hun beloofde hulp opgeschort totdat de laatste moedjahedien is vertrokken. De opheffing van de geheime dienst van Sarajevo is het eerste resultaat van Clintons en Tudjmans politiek.
Zal de politieke verzwakking van de SDA ten gunste van de Partij voor Bosnië genoeg zijn om de federatie de stabiliseren? Dat zal afhangen van de internationale druk op Tudjman. De recente beslissing om Kroatië nog niet toe te laten tot de raad van Europa is een halfhartige poging daartoe.
De consolidatie van de federatie is een gunstigere optie dan het uitbreken van nieuwe vijandelijkheden waarbij het huidige Bosnië-Hercegovina wordt gereduceerd tot een rompstaat die is ingeklemd tussen twee vijandige staten. Deze laatste optie zou de groei bevorderen van het fundamentalisme onder de moslims. Maar de consolidatie van de federatie zal niet het begin zijn voor een hernieuwd multicultureel Bosnië-Hercegovina met gelijke rechten voor alle inwoners.
_______________
[1] Zie: “La Serbie dans la tournamente de la paix”, Le monde Diplomatique, juni 1996.
[2] Zie “L’indentité incertaine des Muselmans bosniaques”, Manière de voir, april 1996.
[3] Zie Dani, Franse uitgave, nummer 15, april 1996
[4] Hoofdstad van de Bosnisch-Servische republiek Srpska.