Лондон, 5 мај 1875.
Драги Браке,
Бидете толку добар приложените критички глоси кон коалиционата програма, по прочитувањето, да ги доставите до Гајб и Ауер, до Бебел и Либкнехт за разглед. Јас сум презафатен и морам и така да го пречекорувам времето за работа што ми го пропиша лекарот. Затоа мене не ми беше никаква „наслада" да изнапишам олку хартиишта. Сепак тоа беше неопходно за партиските пријатели, на кои им е наменето, да не би погрешно да ги протолкуваат чекорите што подоцна ќе морам да ги сторам.
<Имено, штом ќе се одржи коалициониот конгрес, Енгелс и јас ќе објавиме куса изјава со содржина дека ние стоиме сосема далеку од споменатата принципиелна програма и дека со неа немаме ништо општо.>[2]
Ова е бездруго потребно, зашто во странство се одгледува мислење - крајно погрешно мислење, кое најгрижливо го поттикнуваат непријателите на партијата -дека ние одовде скришно диригираме со движењето на таканаречената ајзенашка партија. Веќе во една книга излезена неодамна на руски јазик[3] Бакунин, на пример, ме прави одговорен <не само> за сите програми итн. на оваа партија, <туку дури и за секој чекор што го направил Либкнехт од денот на својата соработка со Народната партија[4]>.
Без оглед на тоа, моја должност е една програма која, по мое убедување, е апсолутно за отфрлање и која ја деморализира партијата да не ја признавам дури ни со дипломатско молчење.
Секој чекор на вистинското движење е поважен од дузина програми. Ако, значи, не можеше - а приликите тоа не го допуштаа - да се појде подалеку од Ајзенашката програма, требале просто-напросто да се склучи спогодба за акција против општиот непријател. А штом се прават принципиелни програми (наместо ова да се одложи дотогаш додека таа работа не биде подготвена со подолга заедничка работа), тогаш пред сиот свет се поставуваат меѓници според кои се мери височината на партиското движење.
Шефовите на ласаловците дојдоа зашто приликите ги присилија на тоа. Да им беше однапред речено дека не се допушта никакво пазарење со принципи, тогаш тие ќе мораа да се задоволат со акциона програма или организационен план за заедничка акција. Наместо тоа, им се дозволува да дојдат вооружени со мандати и овие мандати им се признаваат за важечки; се предаваат на милост и немилост оние што самите имаат нужда од помош. А за да се круниса работата, тие повторно држат конгрес пред компромисниот конгрес, додека сопствената партија свикува свој конгрес post festum. <Се сакало очигледно да се задуши секаква критика и да не и се допушти на сопствената партија да се свести.> Се знае дека самиот факт на обединувањето ги задоволува работниците, но се греши кога се мисли дека овој миговен успех не е прескапо платен.
Впрочем, програмата не чини ништо, дури и без оглед на нејзиното канонизирање на ласаловското вјерују.
< Во најскоро време ќе ви ја испратам последната свеска на француското издание на „Капиталот"[5]. Натамошниот тек на печатењето го попречуваше долго време француската влада со својата забрана, Оваа или во почетокот на следната недела работата ќе се заврши. Дали ги добивте првите 6 свески? Напишете ми ја, ако повелите, и адресата на Бернхард Бекер, на кого исто така морам да му ги испратам последните свески.>
Книжарницата „Volksstaats" си има сопствени манири. Така, до овој момент, не ми испрати ни еден единствен примерок на новото издание на „Келнскиот комунистички процес".
Со најубав поздрав,
Вашиот Карл Маркс
Забелешки на преведувачот
[1] Над писмото Маркс ја додал следнава забелешка: „N(ota) bene. Ракописот мopa да биде вратен во Bаши раце, за при нужда да ми стои на располагање."
[2] Местата што беа изоставени во 1891 и беа заменети со точки се ставени во аглести загради.
[3] Се има предвид книгата на Бакунин „Государственностъ и анархия", која излезе анонимно и без приведување на местото во Швајцарија (Цирих, 1873), на руски јазик.
[4] Народната партија била основана во септември 1865 во Дармштат. Спротивно на обединувањето на Германија под хегемонија на јункерска Прусија, оваа ситнобуржоаска партија се застапуваше за федеративно обединување.
[5] Францускиот превод на „Капиталот“, кој излегуваше во свески од 1872-1875 година во Париз гo редигира самиот Маркс.