Ο 20ος αιώνας τελειώνει, επιβεβαιώνοντας από­λυτα το χα­ρα­κτηρι­σμό που του έδωσε ο Λένιν σαν αι­ώνας των πο­λέ­μων και των επανα­στά­σεων. Η αναμ­φισβήτητα με­γαλύ­τερη από τις νικη­φό­ρες επανα­στάσεις που έγιναν στη διάρ­κειά του, ήταν η Οκτω­βρι­ανή Επανάσταση που πραγ­ματώ­θηκε και κα­τα­νοή­θηκε σαν η αρχή της πα­γκό­σμιας σοσιαλι­στι­κής επανά­στασης*.

Η νίκη του 1917 γέννησε το πρώτο στην ιστορία ερ­γα­τικό κρά­τος –την Ένωση Σοβιετικών Σοσια­λι­στικών Δη­μο­κρα­τιών (Ε.Σ.Σ.Δ.). Όμως, πάνω στο σώμα αυτού του κρά­τους, και σαν προϊόν της κα­θυ­στέρησης και της απο­μόνω­σής του, δημιουρ­γή­θηκε και ανα­πτύ­χθηκε ένα καρκί­νωμα –ο στα­λινι­σμός– που οδή­γησε τελικά στον πλήρη εκφυλισμό του.

Στο διάβα του αιώνα και μετά τη συντριβή του ναζι­σμού και την κα­τα­στροφή των δυνάμεων του Άξονα, στο Δεύ­τερο Πα­γκόσμιο Πόλεμο, εγκα­θιδρύ­θηκαν νέα εργατικά κρά­τη στην Ανα­το­λική Ευ­ρώπη και αργό­τερα στην Γιου­γκοσλαβία και την Κίνα. Αλλά η σταλι­νική κλίκα των Κομ­μου­νιστι­κών Κομμάτων αυτών των χωρών και κύρια οι επεμβάσεις του ΚΚΣΕ, πα­ρα­μόρφωσαν από την αρχή τα νέα αυτά εργα­τικά κράτη, αφαι­ρώ­ντας τους κάθε ανε­ξαρτη­σία και υπο­τάσσο­ντάς τα, όπως αυτό φά­νηκε αμέσως μετά, με την ωμή βία των «σο­βιετικών τανκς» στα συμφέ­ρο­ντα και την πο­λιτική της ρώ­σι­κης γρα­φειοκρατίας: είναι γνω­στή η θηριωδία με την οποία αντιμε­τω­πί­στηκαν οι πολιτι­κές επανα­στάσεις της Ουγ­γα­ρίας, της Πο­λω­νίας, της Τσεχο­σλο­βακίας κλπ.

Με τη μορφή της Περεστρόικα και της Γκλάσ­νοστ, ανα­πτύ­χθηκε στο τέλος του αιώνα μας μια επαναστατική διαδι­κα­σία για την ανα­τροπή των συ­νεπειών του σταλι­νισμού, τη δι­καί­ωση των θυμά­των του και την απο­κα­τά­σταση της ιστο­ρι­κής αλή­θειας. Η πε­ρεστρόικα, όμως, λόγω των αδυ­να­μιών και πε­ριο­ρισμών της ηγε­σίας της και με ευθύνη των πραξι­κο­πη­μα­τιών της σταλινικής νο­μεν­κλατού­ρας, τερ­ματί­στηκε γρή­γορα. Και ο τερ­ματισμός της οδή­γησε στην καταστροφή της ΕΣΣΔ και την παλι­νόρ­θωση του καπιταλισμού. Στην ίδια πάνω κάτω πε­ρίοδο, ιδιαίτερα μετά την πτώση του τείχους του Βε­ρο­λίνου, κα­τάρρευσαν και τα υπό­λοιπα καθε­στώτα των κρα­τών του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βίας.

Στην Κίνα παραμένει στην εξουσία το Κ.Κ., που ενώ στα λό­για «προασπίζει τα συμφέροντα του λαού» και μέ­νει «πιστό στο μαρ­ξι­σμό-λε­νινι­σμό», στην πράξη, ιδιαί­τερα μετά την κα­τά­πνιξη της εξέ­γερσης της πλα­τείας Τιεν Αν Μεν, επι­βάλλει το «νόμο και την τάξη» ενάντια στην ερ­γα­τική τάξη, τη νεολαία και την εξα­θλιωμένη αγροτιά που κατά εκατομ­μύρια καταφεύγει στις πόλεις ψάχνοντας για ένα μεροκάματο. Μ’ αυ­τήν την κα­ταπίεση δί­νει τις απαι­τούμενες εγγυήσεις που επι­τρέπουν, με τη ρή­τρα του «Πλέ­ον Ευνοού­με­νου» κρά­τους, την ει­σβολή του παγκόσμιου και ι­διαί­τερα του αμερι­κάνι­κου κε­φα­λαίου στα πλαίσια μιας ιδιό­τυπης κα­πι­ταλι­στι­κής πα­λι­νόρ­θωσης.

Πως αντανακλούνται αυτές οι αλλαγές στην κοι­νω­νική συ­νεί­δηση; Ποια παλιά ιδεολογήματα ανακα­λούνται στην μνήμη και ποια νέα αναδύ­ο­νται;

Είναι σαφές ότι στην κοινή γνώμη επιβάλλονται από την αστική ιδεο­λο­γία, με τη συμ­βολή, βέ­βαια, και της λεγό­μενης «αρι­στεράς», στε­ρεό­τυπα για πορείες «καπιταλιστι­κής ολο­κλή­ρω­σης» ύστερα από την εξα­φά­νιση του «αντί­πα­λου δέους» και την κυρι­αρχία της «νέας τά­ξης πραγ­μά­των». Στο όνομα της υπε­ρά­σπι­σης και της διαιώ­νι­σης της ιμπεριαλιστι­κής κτηνω­δίας, δια­τυπώ­νο­νται θεωρίες ακόμη και για «το τέ­λος της ιστο­ρίας», εννοώντας, φυσικά, το τέλος της πάλης των τάξεων στην οποία συ­νοψίζε­ται ολόκληρη η ιστορία του ανθρώπου. Πολ­λοί επι­χαί­ρουν και επι­χειρούν να κα­τα­δεί­ξουν την ανωτε­ρότη­τα της οικονο­μίας της αγο­ράς. Άλ­λοι πάλι δοκι­μάζουν να απο­δεί­ξουν ότι ο κα­πι­ταλι­σμός μετε­ξελί­χθηκε σε κάτι άλλο –αόριστο τις πιο πολλές φο­ρές. Μα κι αυτοί που δοκιμά­ζουν να προσδιο­ρί­σουν αυ­τές τις αλ­λαγές δεν ξεκι­νούν από τις αν­θρώπι­νες, τις κοινω­νικές σχέ­σεις παραγω­γής, μα από την τε­χνολογία (επανά­σταση της πλη­ρο­φο­ρι­κής κλπ.). Του συρμού είναι και οι αυ­τοαπο­κα­λού­μενες μετα­μο­ντέρ­νες θεωρίες σαν αυ­τές της αποδό­μησης. Οι πιο αι­σιόδο­ξοι μι­λούν για μια με­τα­βατική περίοδο, χω­ρίς να αναφέρο­νται σε προοπτι­κές, χω­ρίς να συγκεκρι­μενο­ποι­ούν, έστω και σε χο­ντρές γραμμές, τις τά­σεις αυτής της με­τάβασης. Στην πραγ­μα­τι­κότητα, βρι­σκό­μαστε μπρο­στά σε μια πρωτο­φανή κρίση της ίδιας της αστι­κής ιδεο­λογίας (όπου ο κάθε μικροα­στός φαί­νεται να κρατά με σι­γου­ριά τη δική του την αλή­θεια για τις εξελί­ξεις) –μια κρίση που, χωρίς αμφι­βολία, αντα­νακλά τη γε­νικευ­μένη οικο­νο­μική, πολι­τική και πολιτισμική κρίση ολό­κλη­ρου του συ­στήματος.

Πως απαντά η επαναστατική σκέψη και το κί­νημα που εδραι­ώ­θηκε στην κοσμοθεωρία του Μαρ­ξισμού στους προ­βαλ­λό­μενους σή­μερα ισχυ­ρι­σμούς που πα­ρουσιάζουν την κα­τάρ­ρευση του λε­γόμε­νου «υπαρκτού σο­σιαλισμού» ως από­δειξη του ουτοπι­κού χαρα­κτήρα της σοσιαλιστικής προ­οπτι­κής; Εί­ναι δυ­να­τόν να αγνο­ήσει κα­νείς τις τε­ρά­στιες αυ­τές αλ­λα­γές και ανακα­τα­τά­ξεις; Μπο­ρεί να μέ­νει ατάρα­χος «με τα βι­βλιαρά­κια, τα πε­ριοδι­κάκια, τους συν­δρο­μη­τές» και την πα­λιά καθη­μερινή του ρου­τίνα, μπρο­στά στην ολο­μέ­τωπη επίθεση που δέ­χονται οι κα­τα­πιε­ζό­με­νοι των μητρο­πό­λεων και οι απόκλη­ροι της πε­ρι­φέ­ρειας από την παγκό­σμια άρ­χουσα τάξη που έχει ήδη θέσει υπό αμφισβήτηση όλες τις παραδοσιακές τους κατα­κτήσεις; Μπορεί να δεχτεί κανείς τη λεγόμενη κοι­νωνία των 2/3, όπως αυτή δομεί­ται σήμερα στην κατά τα άλλα πολιτι­σμένη Ευ­ρώπη; Τι θα γίνει με τα εκατοντάδες εκατομμύρια τους άνερ­γους; Με τους πρό­σφυ­γες, με τους μετανάστες; Τι θα γίνει με τα δισεκα­τομμύ­ρια που λι­μο­κτονούν στις καθυστε­ρη­μένες χώρες; Τα ερωτή­ματα είναι πολλά και πιε­στικά και απαι­τούν επι­στη­μο­νικά επε­ξεργα­σμέ­νες, δη­λαδή μαρξι­στι­κές απα­ντή­σεις –απα­ντήσεις που δεν μπο­ρούν να δοθούν παρά μ’ έναν συλ­λογικό μόνο τρόπο. Την ίδια στιγμή, η απελ­πισία και ο τρό­μος έχει κυ­ριέ­ψει μεγάλα τμή­ματα της μικροα­στικής δια­νόησης, που φα­ντάζονται πως μαζί με τον αιώνα μας έχει τε­λειώσει και η τα­ξική πάλη και η επα­ναστα­τική προοπτική σαν η μόνη λύση. Η προ­οπτική της παγκό­σμιας σο­σιαλιστι­κής επανά­στασης τους φαί­νε­ται σαν ουτο­πία που ανήκει στο μα­κρινό παρελ­θόν, γι’ αυτό και τρέ­χουν να βρουν κα­ταφύ­γιο σε πιο ασφαλή «σοσιαλι­στικά» λιμάνια.

Αλλά έτσι γινό­ταν πάντα. Κάθε δύσκολη εποχή έχει τους δικούς της μικρούς ή μεγάλους σκε­πτικι­στές και αποστάτες –κατά κανόνα, σε περιό­δους αμπώτιδας οι άσωτοι υιοί της μι­κροα­στικής διανόη­σης, που σε επο­χές πλημμυρίδας επάν­δρωναν τα επαναστατικά κόμματα, απε­μπολούν το ριζοσπα­στι­σμό τους και ζητούν απεγνωσμένα άδεια εισόδου στα φιλο­λο­γικά σαλόνια της μπουρ­ζουαζίας.

Ενάντιά τους, η μαρξιστική πρωτοπορία, επαναβεβαιώνο­ντας την προοπτικής της, συνεχίζει την πάλη της και επεξεργά­ζεται τους δικούς της δρόμους προς τα μπρος: αφου­γκρά­ζε­ται τα υπό­γεια ρεύ­ματα της ιστο­ρίας, παλεύει να προ­σεγγίσει την υλική τα­ξική τους βάση και την ίδια στιγμή, με την επέμβασή της, προσπαθεί να γί­νει αναπό­σπαστο και καθορι­στικό στοι­χείο στις εξελίξεις. Έτσι μόνο μπο­ρεί να ανα­λύ­σει, να προ­γραμματίσει και να οικοδομήσει τις ανα­γκαίες εκείνες δυνά­μεις –τις πε­ρισσότε­ρες φο­ρές πα­λεύ­οντας ενά­ντια στο ρεύμα– για την επανα­στατική σοσια­λιστική λύση σαν τη μόνη αν­θρώ­πινη προ­ο­πτική για τους καταπιεζόμενους. Η Ιστορία, απο­δεί­χνο­ντας ότι ο σοσιαλι­σμός δεν μπο­ρεί να είναι προϊόν της ασιατι­κής καθυστέρησης, επιβεβαί­ωσε γι’ άλλη μια φορά τους κλα­σι­κούς του Μαρξισμού. Η πραγματική ου­το­πία βρισκόταν στις ψεύ­τικες ελπίδες να επιζήσει ο λεγόμε­νος «υπαρ­κτός σοσια­λισμός» χωρίς την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια επα­νά­σταση!

Οπωσδήποτε η νέα αυτή κατάσταση απαιτεί μια και­νού­ρια ανά­λυση, ένα νέο προσδιορισμό της φύσης της εποχής μας, πράγμα που σημαίνει νέες διεθνείς προοπτικές. Και οι νέες αυτές προο­πτι­κές μπορούν να αντλη­θούν όχι από τις εντυπώ­σεις που έχει κανείς για τον κόσμο, αλλά από τον ίδιο τον εξω­τερικό αντικει­μενικό κό­σμο, από τη σύλ­ληψη και κα­τα­νόηση των τωρινών αδιεξό­δων, των τωρι­νών πραγματι­κών αντιφά­σεων και τη λύση τους. Ο επαναστατικός μαρξι­σμός παραμένει η πυξίδα μας, την ίδια στιγμή που πρέπει να επε­ξεργαστούμε ξανά, να αναπρο­σαρ­μόσουμε και να εκσυγχρο­νί­σουμε την τακτική μας, να συλλάβουμε και να φωτίσουμε τα νέα προβλήματα ενός κόσμου που αλλά­ζει διαρ­κώς και με με­γάλη ταχύτητα –να δώσουμε νέες απα­ντήσεις εκεί που οι πα­λιές απα­ντήσεις έχουν πια ξεπεραστεί.

Η φοβερή αστάθεια που διέπει ολόκληρο το καπι­ταλι­στικό σύστημα, οι επικίνδυνοι κλυδωνι­σμοί, οι σπα­σμοί και οι κατα­στροφές που καθη­με­ρινά παρα­τηρούμε, τόσο στις ανεπτυγ­μέ­νες, όσο και στις καθυστερη­μένες χώ­ρες, το τεζάρισμα που βλέ­πουμε σ’ όλες τις κοινωνι­κές σχέσεις –όλα αυτά μας δεί­χνουν πως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όχι απλά έχει εξα­ντλήσει τις δυνατό­τη­τές του, μα και έχει προπολλού ξεπε­ραστεί, βάζο­ντας με το σάπισμά του σε άμεσο κίν­δυνο ολό­κληρο τον πλανήτη. Πρέπει να το πούμε καθαρά: το καπιταλι­στικό σύστημα δεν μπορεί πια να λει­τουργήσει ή λειτουργεί καταστρέφοντας μαζικά τις παραγωγικές δυνάμεις –τον ιστορικά συσ­σωρευμένο πλούτο του ανθρώ­που, την ίδια στιγμή που προετοιμάζει μια νέα και πιο ανηλεή ιμπεριαλιστική σφαγή για το «πλεο­νά­ζον» ανθρώ­πινο δυναμικό. Και τι δυναμικό!

«Ο αριθμός είναι συγκλονιστικός», έγραφε στις 26/11/1996 στο κύ­ριο άρθρο της η “Καθη­με­ρινή”. «Ένα δισεκατομμύριο άνερ­γοι ή υποα­πασχολούμενοι σε ολόκληρο τον πλανήτη! Αυτό ανα­κοινώ­θηκε χθες τη νύχτα από την πιο υπεύθυνη πηγή, την αρμόδια υπηρεσία του Ορ­γανισμού Ηνω­μένων Εθνών, δηλαδή τη Διεθνή Οργάνωση Ερ­γασίας. Αυτό σημαί­νει ότι είναι άνεργο το ένα τρίτο των ανθρώπων που είναι ικανοί προς εργασία. Ο εφιάλτης της “κοινωνίας των δύο τρίτων”... φαίνε­ται ότι τεί­νει να καθιερωθεί ως απτή πραγματικότητα». Ναι, όλα δεί­χνουν την απτή αυτή πραγματι­κότητα: ολόκληρη η ανθρωπότητα βυθίζεται σ’ ένα απύθ­μενο τέλμα, τη στιγμή μά­λιστα που όλα δεί­χνουν ότι μπορεί, με την τεχνο­λογική της πρόοδο, να κάνει ένα τεράστιο άλμα προς τα μπρος, προς μια παγκόσμια σοσιαλιστική (κι έτσι μόνο) ανθρώπινη κοινωνία. Αλλά αυτό το άλμα δεν μπορεί να γί­νει αν δεν λυθεί η κρίση ηγεσίας της εργατικής τά­ξης που έχει αναχθεί σε κρίση ολόκληρης της αν­θρωπότητας –κρίση που η πιο χαρακτηριστική της εκδήλωση είναι η εξαθλίωση δισεκατομμυ­ρίων αν­θρώπων τη στιγμή που ο παγκόσμιος πλού­τος έχει συ­γκεντρωθεί στα χέρια μιας χούφτας καπιταλι­στών.

Όλα αυτά τα ζητήματα και οι επισημάνσεις θέτουν το ερώ­τημα: ποια εί­ναι η σκοπιμό­τητα της επανέκδοσης του έρ­γου του Λεόν Τρό­τσκι «Η Ηθική τους και η Ηθική μας»; Τι προσφέ­ρει στη σημε­ρινή συ­γκυ­ρία ένα έργο που γράφτηκε στο τέλος του μεσο­πολέμου σαν μια πολε­μική ενά­ντια σε πρό­σωπα της τότε επικαι­ρότη­τας; Μήπως πρόκειται για μια έκ­δοση που υπηρετεί την ιστοριο­γραφία; Ή μήπως αντα­πο­κρί­νεται στη γε­νική ανάγκη επι­στρο­φής στα έργα των κλασι­κών του Μαρξι­σμού;

Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το δοκίμιο αυτό του Τρό­τσκι απο­τε­λεί ένα από τα βάθρα στα οποία μπο­ρεί να στηριχτεί κα­νείς στην πάλη του να συλ­λάβει το καινού­ριο, να ανα­γνω­ρίσει τον κόσμο του πραγ­ματικού στην προ­σπάθεια του να τον αλ­λάξει. Πού εδραιώνε­ται αυτή μας η πί­στη; Πρώτα απ’ όλα στην πάλη που κάνει ο Λεόν Τρότσκι σ’ αυτό του το έργο να ανα­πτύξει πα­ραπέρα τη μέθοδο του Μαρ­ξι­σμού –τη μέθοδο που ο Λέ­νιν υπεράσπισε και ανέπτυξε ενάντια στον υποκειμενικό ιδεαλισμό (Μαχ) στις αρχές του αιώνα. Ανάγοντας τα πο­λιτικά ζητή­ματα σε μεθο­δολο­γικά ζητή­ματα, ο Τρότσκι κά­νει το έργο του πραγ­ματικά διαχρονικό. Ακόμα, καθώς το γεγο­νός που κυριαρ­χεί στο τέλος του αι­ώνα μας εί­ναι η κατάρ­ρευση των στα­λινικών καθεστώ­των, η πί­στη μας αυτή εδραιώνεται στην ανα­γκαιό­τητα να ξανα­γυρίσουμε στον Τρό­τσκι, μια και ήταν ο κατ’ εξο­χήν επαναστάτης ηγέτης που πά­λεψε μέχρι τη δο­λοφο­νία του το σταλινι­σμό (που όπως τό ’βλεπε καθαρά έβαζε σε με­γάλο και άμεσο κίνδυνο τις κατα­κτήσεις του Οκτώ­βρη), μια και ήταν ο θε­ωρη­τικός που ανά­λυσε με μονα­δικό τρόπο τη γέν­νηση και πα­ρακολού­θησε και κατέ­γραψε, βήμα το βήμα, την εξέ­λιξη του στα­λινικού φαι­νο­μέ­νου. Ένας άλλος σημαντικός λόγος, που καθι­στά το «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» πολύ­τιμο, είναι οι εμφανείς ιστορικές ανα­λο­γίες ανά­μεσα στα γεγονότα της επο­χής που γρά­φτηκε αυτό το έργο (1938) και τα γεγονότα που συμβαί­νουν στις μέ­ρες μας. Παρ’ ότι δεν βρισκόμαστε στην τραγική κατάσταση των ηττών της ερ­γατικής τάξης του μεσοπολέμου, με το σταλινισμό και το φασισμό να κυ­ριαρχούν πα­ντού, οι ανα­λογίες είναι τόσο έντονες που δίνουν την εντύ­πωση μιας φαινο­με­νι­κής επιστρο­φής στο παλιό και φέρ­νουν στην επιφά­νεια, με τη σφρα­γίδα μάλιστα της καινοτομίας, όλα τα παλιά αναμασή­ματα που χρησιμο­ποιούσε η τότε «θριαμ­βεύουσα» αντί­δραση.

Στο «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Λεόν Τρότσκι εκ­θέτει τη μαρξι­στική αντίληψη για τη δια­λεκτική αλ­ληλεξάρ­τηση μέ­σων και σκοπών και αντιτάσσει στην ηθικολογία των αστών την επα­να­στα­τική ηθική. Συ­γκε­ντρώ­νει τα πυρά του ενάντια σ’ εκεί­νους τους μι­κροα­στούς διανοούμε­νους που στο όνομα κά­ποιας αφη­ρημένης ηθικής, μα­κριά από τις απαι­τή­σεις της τα­ξι­κής πά­λης, επιτίθενται στον αμο­ραλισμό, τάχα, των Μαρξι­στών. Αποκαλύ­πτει τις φυ­σιο­γνω­μίες των Μαξ Ίστμαν, Μπο­ρίς Σου­βα­ρίν, Βικτόρ Σερζ, Λάιον Γεβγκέ­νι και την ηθική τους. Στην εποχή της επα­να­στατικής πλημμυ­ρί­δας όλοι αυ­τοί υπο­στήρι­ζαν ανε­πιφύ­λακτα τις μαρ­ξι­στι­κές ιδέες και πρακτικές, αλλά στην περί­οδο της αμπώτι­δας έγι­ναν η πιο σίγουρη γέφυρα προς τον ιδε­α­λισμό και την αντί­δραση.

Επιγραμματικά δίνουμε τους κύ­ριους σταθμούς στη δια­δοχή των ιστορικών γεγονότων που πρέπει να έχει στο νου του ο ανα­γνώστης του δοκιμίου –αν και οι σημειώσεις και τα βιογραφικά ση­μειώ­ματα που έχει προσθέσει ο μετα­φρα­στής είναι πο­λύ­τιμα στοι­χεία στην προσπάθεια να αναπα­ράγουμε νοη­τικά την τότε αντικει­μενική πραγ­ματι­κό­τητα και να κά­νουμε, έτσι, πιο προσιτό το έργο αυτό του Τρό­τσκι:

Άνοδος του φασισμού στη Γερμανία και κατά­ληψη, το 1933, της εξου­σίας από τον Χίτλερ, που κα­ταστρέφει τις ορ­γα­νώσεις της ερ­γα­τικής τάξης, χωρίς καμιά αντίσταση από το Κομμουνι­στικό και το Σο­σιαλιστικό Κόμμα, και προετοι­μάζει ανοιχτά, μπρο­στά στα μάτια όλου του κό­σμου, το Δεύ­τερο Πα­γκό­σμιο Μακελειό. Η Κομμουνι­στική Διεθνής εγκα­ταλεί­πει την τυχοδιω­κτική γραμ­μή της λεγό­με­νης «τρί­της περιόδου» που βασικά ευ­θύνεται για τη φοβερή ήττα του γερ­μανικού προλε­ταριά­του. Τη θέση της παίρνει τώρα η καιρο­σκο­πική γραμμή του «Λαϊκού Με­τώ­που» και το χτί­σιμο συμ­μαχιών με τα φι­λε­λεύθερα αστικά κόμ­ματα που υποτάσ­σουν τα ανε­ξάρτητα συμ­φέ­ρο­ντα της ίδιας της εργατικής τά­ξης στα συμ­φέροντα της μπουρ­ζουαζίας.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’30 το «Λαϊκό Μέ­τωπο» κα­τα­στρέ­φει τις επαναστατικές δυνατό­τητες που αναφύ­ονταν πα­ντού και γίνε­ται έτσι ο νε­κροθά­φτης της γαλλι­κής επανά­στα­σης, ενώ στην Ισπα­νία οδηγεί σε συ­ντρι­πτική ήττα την εργα­τική τάξη. Το 1938 που γρα­φό­ταν «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Φράνκο έχει ήδη κόψει στη μέση την Ισπανία κι αυτό θα του εξασφαλί­σει σε λίγο τη νίκη. Η βο­ή­θεια που περίμεναν από τη Σο­βιετική Ένωση τα εκατομμύρια των εξε­γερμένων ερ­γατών και αγρο­τών έφτανε με το σταγονόμετρο και χρησιμο­ποιού­νταν κυ­ρίως για τον εξο­πλι­σμό της μυ­στι­κής σταλινι­κής αστυ­νο­μίας που με λύσσα κα­ταδίωκε, φυ­λά­κιζε και δο­λο­φο­νούσε τους επα­να­στάτες. Σε 40.000 υπο­λογίζονται οι δο­λο­φο­νημέ­νοι στο όνομα της «θεωρίας των σταδίων» –τρο­τσκιστές, αναρ­χικοί και οπα­δοί του ΠΟΥΜ.

Η προδοσία της επανάστασης στο εξωτερικό συμβά­διζε με την κατα­στροφή του μπολσεβικι­σμού στο εσωτε­ρικό της ΕΣΣΔ. Τον Αύ­γουστο του 1936 στήνεται η πρώτη δίκη της Μό­σχας, που καταδικά­ζει σε θάνατο 16 ηγέτες των μπολσεβίκων –Ζινό­βιεφ, Κάμενεφ, Σμιρ­νόφ κλπ. Το Γε­νάρη του 1937 ακο­λου­θεί η δεύ­τερη δίκη που οδηγεί στο εκτελε­στικό από­σπα­σμα 18 ακόμα κο­ρυφαίους ηγέ­τες του Μπολ­σε­βίκικου Κόμμα­τος. Το Μάρτη του 1938 οι Μπουχάριν-Ρί­κοφ κι άλ­λοι 19 επι­φανείς μπολσε­βί­κοι ηγέ­τες εκτε­λούνται μετά από συ­νοπτική διαδικα­σία. Ο Στά­λιν εκτε­λεί την ηγεσία της ρώσι­κης επα­νά­στασης και κερδίζει τα εύ­σημα του Μουσολίνι που δη­λώνει στην «Popolo d’ Italia» ότι «ο Στάλιν προσφέρει μια άξια επαί­νου υπηρε­σία στο φασισμό». Κι αυτές οι υπη­ρεσίες κορυ­φώ­νονται με τον απο­δε­κατισμό της ανώ­τατης ηγεσίας και γενικά των αξιωματικών του Κόκ­κινου Στρατού. Στρα­τάρχες ό­πως ο Γιακίρ και ο Του­χατσέφσκι συ­μπε­ρι­λαμβάνο­νται σ’ αυ­τούς που εκτε­λέστηκαν με συ­νοπτι­κές διαδι­κα­σίες, χω­ρίς να τηρη­θούν ούτε τα προσχήματα στη δίκη τους.

Κύριοι κατηγορούμενοι στις δίκες αυτές είναι ο Λεόν Τρό­τσκι και ο γιος του Λεόν Σεντόφ που δο­λο­φονήθηκε στο Πα­ρίσι το Φλε­βάρη του 1938, ενώ προετοίμαζε το Ιδρυτικό Συνέδριο της Τέταρτης Διεθνούς. Στη μνήμη του Σεντόφ αφιέ­ρωσε αυτή του την εργασία ο Τρότσκι που καθώς την έγραφε, εξό­ριστος στο μα­κρινό Μεξικό, έμαθε το θάνατο του γιου και συντρό­φου του. Αυτή την εργασία πα­ρουσιάζουμε σήμερα στους ανα­γνώ­στες σε νέα με­τάφραση από την αγ­γλική έκ­δοση του Pathfin­der Press.

Σεπτέμβρης 1998

Δημήτρης Μέρρης

Υ.Γ. Είχαμε τελειώσει τον πρόλογο στο «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» όταν μια «περί όνου σκιάς» υπόθεση άρ­χισε να κυ­ριαρ­χεί απ’ άκρου σ’ άκρο τον πλανήτη. Η υπό­θεση Κλί­ντον-Λε­βίνσκι έγινε αφορμή να γί­νουμε, γι’ άλλη μια φορά, κοινωνοί της «ηθικής τους» –της ηθικής δη­λαδή που μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο απασχολεί τον συγ­γραφέα στο έργο αυτό που πα­ρου­σιά­ζουμε. Όλος ο συρ­φε­τός των Μέ­σων Μαζι­κής «Ενη­μέ­ρωσης», από τον Τύπο μέχρι τον κυ­βερ­νο­χώρο, μας πα­ρουσίαζε με λεπτο­μέ­ρειες και για βδο­μάδες τώρα τα ερωτικά βίτσια και τους λεκέ­δες της κυρίας Μό­νικα, καρυκευ­μένα με την όψιμη με­ταμέλεια και τη δη­μόσια συ­γνώμη του Μπιλ Κλίντον. Βρόμα και σα­πίλα με επί­λογο την υποκρισία και την απάτη σε μια κραυγα­λέα πε­ρίπτωση φαρισαϊ­σμού. Δεν παράλει­ψαν, φυ­σικά, την πουρι­τανική ηθικο­λογία του αδέκα­στου Κέ­νεθ Σταρ και την ηθι­κο­θρη­σκευ­τική αλχημεία των βαπτι­στών, που αφόρι­σαν, λέει, τον πρόε­δρο. Εκείνο, όμως, που συ­νή­θως ξε­χνούσαν ήταν τα θύ­ματα των παρα­πλανητικών βομ­βαρδι­σμών, οι πει­να­σμέ­νοι αφρι­κανοί και ασιάτες που για εξα­γνισμό δολο­φό­νησε το μα­κρύ χέρι της αμερι­κά­νικης «διπλω­μα­τίας» και ο αδί­στα­κτος πλανη­τάρχης της. Κλείνο­ντας, θα πρέ­πει μαζί με τον Τρότσκι να επα­ναλά­βουμε ότι μόνο η επα­νά­σταση και η ηθική της, όπως ακρι­βώς την αναδεί­χνει η γλα­φυρή πένα του, μπο­ρεί να καθα­ρίσει τη δυσωδία και την απο­φορά που στο γύ­ρι­σμα του αιώνα συ­νεχί­ζει να αναδίδει, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά σ’ ολόκληρο τον κό­σμο το σύ­στημα και «η ηθική τους».

Δ. Μ.