Εισαγωγή

Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, απέχουμε λιγότερο από τρεις βδομάδες από την καθορισμένη ημερομηνία για τη διάσκεψη της Γένοβας[1]. Κανείς απ' ότι φαίνεται δε μπορεί να πει πόσος χρόνος μας χωρίζει από την πραγματική έναρξη των εργασιών της. Η διπλωματική καμπάνια που έχει υφανθεί γύρω απ' αυτή τη διάσκεψη, συνδέεται πολύ στενά με την πολιτική καμπάνια ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία. Ανάμεσα στη διπλωματία της αστικής τάξης και τη σοσιαλδημοκρατία της, τηρείται πιστά η αρχή του καταμερισμού της εργασίας. Η διπλωματία διεξάγει τις ίντριγκές της, ενώ η σοσιαλδημοκρατία κινητοποιεί την κοινή γνώμη ενάντια στη δημοκρατία των εργατών και των αγροτών.

Ποιος είναι ο στόχος αυτών των δημοκρατών; Να επιβάλλουν στην επαναστατική Ρωσία το βαρύτερο δυνατό φόρο υποτέλειας. Να την υποχρεώσουν να πληρώσει τις μεγαλύτερες επανορθώσεις. Και να δημιουργήσουν τα μεγαλύτερα δυνατά προνόμια για τους ξένους και Ρώσους χρηματιστές, βιομηχάνους και τοκογλύφους, ενάντια στους εργάτες και τους αγρότες. Η μάσκα που μέχρι τώρα κάλυπτε αυτές τις απαιτήσεις, δηλ. η "δημοκρατία", το "δίκαιο", η "ελευθερία", κλπ., πετάχτηκε στην άκρη από την αστική διπλωματία, όπως ακριβώς ο έμπορος πετάει το χάρτινο περιτύλιγμα από ένα κομμάτι ύφασμα όταν χρειάζεται να επιδείξει το εμπόρευμα, να παζαρέψει και να το μετρήσει σε γυάρδες.

Αλλά η αστική κοινωνία δεν επιτρέπει να πεταχτεί τίποτα. Το χάρτινο περιτύλιγμα του "δικαίου", παραδίνεται στη σοσιαλδημοκρατία, γιατί τυχαίνει να αποτελεί το εμπόρευμα στο οποίο ειδικεύεται, το εργαλείο της δουλειάς της, για να το πούμε έτσι. Η Δεύτερη Διεθνής[2] - και ότι λέγεται σχετικά με αυτήν έχει επίσης εφαρμογή στην αριστερή της σκιά, την "δυόμισι" Διεθνή - κάνει κάθε προσπάθεια για να αποδείξει στους εργάτες ότι, αφού η σοβιετική κυβέρνηση παραβιάζει το "δίκαιο" και τη "δημοκρατία", οι μοχθούσες μάζες της Ρωσίας δεν αξίζουν καμία υποστήριξη στον αγώνα τους ενάντια στους τοκογλύφους του κόσμου.

Διαπράξαμε την πιο κατάφωρή μας πράξη ασέβειας προς το "δίκαιο" και τη "δημοκρατία", όπως όλοι γνωρίζουν, με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Αντιπροσωπεύει το προπατορικό μας αμάρτημα. Στα πρώτα της χρόνια, η μπουρζουαζία προσπάθησε να καταστρέψει την επανάσταση με το ξίφος. Τώρα αρκείται στο να εισάγει ουσιώδεις καπιταλιστικές τροποποιήσεις. Ο αγώνας τώρα επικεντρώνεται γύρω από την έκταση αυτών των τροποποιήσεων.

Η Δεύτερη Διεθνής, παρ' όλα αυτά, θέλει να επωφεληθεί από τη διάσκεψη για να αποκαταστήσει το "δίκαιο" - που απ' ότι φαίνεται αντιστοιχεί σ' ένα πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα: να μην αποδεχτούν στη Γένοβα τους "καταχραστές", "δικτάτορες", "τρομοκράτες" της σοβιετικής κυβέρνησης, αλλά να καλέσουν αντί γι' αυτούς τα δημοκρατικά λείψανα της Συντακτικής Συνέλευσης. Αλλά μια τέτοια διατύπωση του ζητήματος θα ήταν εμφανώς γελοία, εκτός του ότι θα πήγαινε κόντρα στα σχέδια της αστικής τάξης. Η Δεύτερη Διεθνής καθόλου δεν αποβλέπει στον τίτλο του περιπλανώμενου ιππότη της δημοκρατίας. Είναι απλά ο Σάντσο Πάντσα της. Δεν τολμάει να βάλει το θέμα στις πλήρεις του διαστάσεις. Λαχταράει απλά να αποκομίσει κάποια μικροκέρδη.

Λάβαρο του αγώνα για τα μικροκέρδη των δημοκρατών, γίνεται αυτή τη στιγμή η Γεωργία. Η σοβιετική επανάσταση στη Γεωργία επήλθε μόλις πριν από ένα χρόνο. Στο τιμόνι της Γεωργίας βρισκόταν τότε ένα κόμμα της Δεύτερης Διεθνούς. Η μενσεβίκικη[3] δημοκρατία ελισσόταν συνεχώς ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και την προλεταριακή επανάσταση, πηγαίνοντας με το μέρος του πρώτου στον αγώνα του ενάντια στη δεύτερη. Αυτό ταιριάζει απόλυτα με το ρόλο της Δεύτερης Διεθνούς. Οι Γεωργιανοί μενσεβίκοι πλήρωσαν με την πτώση τους τους δεσμούς που είχαν με την αντεπανάσταση. Το ίδιο αναπότρεπτο τέλος επιφυλάσσεται στην ίδια τη Δεύτερη Διεθνή. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που ο αγώνας της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας για μια "δημοκρατική" Γεωργία έχει πάρει με κάποια έννοια συμβολικό χαρακτήρα.

Κι' όμως, ακόμη και οι πιο γόνιμοι εγκέφαλοι της Δεύτερης Διεθνούς δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν έστω και ένα επιχείρημα υπέρ των αξιώσεων των Γεωργιανών μενσεβίκων, που να μην έχει ήδη φθαρεί από τους υπερασπιστές των "δημοκρατικών δικαιωμάτων", Μιλιούκωφ[4], Κερένσκυ[5], Τσερνώφ[6] και Μάρτωφ[7]. Από άποψη αρχών, δεν υπάρχει η παραμικρή διαφορά ανάμεσα στις δύο ομάδες διεκδικητών. Οι σοσιαλδημοκράτες παρουσιάζουν τώρα in octavo[8] αυτά που ο ιμπεριαλιστικός τύπος έχει προηγούμενα παρουσιάσει in folio. Μπορεί κανείς εύκολα να πειστεί γι' αυτό ξεφυλλίζοντας την απόφαση της εκτελεστικής επιτροπής της Δεύτερης Διεθνούς για το ζήτημα της Γεωργίας.

Το κείμενο της απόφασης αξίζει να εξεταστεί. Το ύφος του δεν καθρεφτίζει απλά τους ανθρώπους, αλλά το κόμμα. Ας ακούσουμε το πολιτικό ύφος της Δεύτερης Διεθνούς όταν απευθύνεται στην προλεταριακή επανάσταση:

1. Το έδαφος της Γεωργίας καταλήφθηκε από τα στρατεύματα της μοσχοβίτικης κυβέρνησης, η οποία συντηρεί στη Γεωργία μία κυβέρνηση μισητή από τον πληθυσμό και θεωρείται από το προλεταριάτο όλου του κόσμου σαν η μόνη υπεύθυνη για την καταστροφή της δημοκρατίας της Γεωργίας και για το τρομοκρατικό καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε σ΄ αυτή τη χώρα.

Αυτή δεν είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται τα τελευταία τέσσερα χρόνια από τον αντιδραστικό τύπο ολόκληρου του κόσμου σε σχέση με το σύνολο της Σοβιετικής Ομοσπονδίας; Δεν ισχυρίζεται ότι το σοβιετικό καθεστώς είναι μισητό από το λαό της Ρωσίας και συντηρείται με στρατιωτική τρομοκρατία; Ότι κρατήσαμε την Πετρούπολη και τη Μόσχα με τη βοήθεια "συνταγμάτων από τη Λετονία, την Κίνα, τη Γερμανία και το Μπασκίρ"; Ότι η εξουσία των σοβιέτ επεκτάθηκε "βίαια" στην Ουκρανία, τη Σιβηρία, το Ντον, το Κουμπάν, το Αζερμπαϊτζάν; Αν τώρα, αφού τσακίσαμε τον αντιδραστικό όχλο, η Δεύτερη Διεθνής επαναλαμβάνει τις ίδιες φράσεις, λέξη προς λέξη, μονάχα σε σχέση με τη Γεωργία, αλλάζει αυτό σε τίποτα το χαρακτήρα τους;

2. Η ευθύνη της μοσχοβίτικης κυβέρνησης έχει παραπέρα αυξηθεί από τα πρόσφατα γεγονότα στη Γεωργία, ειδικά μετά από τις απεργίες διαμαρτυρίας που οργανώθηκαν από τους εργάτες (;) και καταπνίγηκαν βίαια, όπως γίνεται από αντιδραστικές κυβερνήσεις.

Ναι, η κυβέρνηση της Γεωργίας ματαίωσε με τη βία τα σχέδια των μενσεβίκων ηγετών της γραφειοκρατίας των σιδηροδρόμων, των μικροαξιωματούχων και των λευκοφρουρών[9] αξιωματικών που δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν, να κάνουν σαμποτάζ ενάντια στο κράτος των εργατών και των αγροτών. Αναφερόμενος σε αυτή την καταπίεση, ο Μέρχαϊμ, γνωστός μικροϋπηρέτης του ιμπεριαλισμού στη Γαλλία, γράφει για "χιλιάδες" Γεωργιανούς πολίτες που εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. "Ανάμεσα σ' αυτούς τους πρόσφυγες," παραθέτουμε κατά λέξη, "υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός από αξιωματικούς, πρώην αξιωματούχους της Δημοκρατίας, και όλοι οι ηγέτες της Εθνοφρουράς". Αυτός ακριβώς δηλαδή ο μενσεβίκικος μηχανισμός, που επί τρία χρόνια καταπίεζε αμείλικτα τους επαναστάτες εργάτες και τους ολοένα εξεγειρόμενους Γεωργιανούς αγρότες, και μετά την ανατροπή των μενσεβίκων παρέμεινε έτοιμο εργαλείο για τις παλινορθωτικές απόπειρες της Αντάντ[10] . Το ότι η επαναστατική κυβέρνηση της Γεωργίας αντιμετώπισε αποφασιστικά το σαμποτάζ της γραφειοκρατίας, θα το παραδεχτούμε. Αλλά αυτό ακριβώς το πράγμα έχουμε κάνει σε όλο το έδαφος της επανάστασης. Η εγκαθίδρυση της κυριαρχίας των σοβιέτ στην Πετρούπολη και τη Μόσχα, συνάντησε το πρώτο της εμπόδιο στην απόπειρα απεργίας των σιδηροδρόμων, κάτω από την καθοδήγηση της μενσεβίκικης και σοσιαλεπαναστατικής[11] γραφειοκρατίας. Με την υποστήριξη των εργατών, τσακίσαμε αυτή τη γραφειοκρατία, την καθαρίσαμε και την υποτάξαμε στην εξουσία των εργαζομένων. Τα αντιδραστικά αποβράσματα όλου του κόσμου ξεσηκώθηκαν ενάντια στην βάρβαρη τρομοκρατία μας. Οι ίδιες κραυγές των αντιδραστικών αποβρασμάτων επαναλαμβάνονται, αυτή τη φορά σε σχέση με τη Γεωργία μόνο, από τη σοσιαλδημοκρατία. Ποια είναι η διαφορά;

Αλλά δεν είναι περίεργο ότι οι ηγέτες της σοσιαλδημοκρατίας μιλάνε τώρα για την κατάπνιξη των απεργιών σα μέθοδο των "αντιδραστικών κυβερνήσεων"; Γιατί, μήπως δεν ξέρουμε το είδος των ανθρώπων που αποτελούν τη Δεύτερη Διεθνή; Ο Νόσκε και ο Έμπερτ[12] είναι από τους ηγέτες της. Ή μήπως έχουν εκδιωχθεί; Πόσες εργατικές απεργίες και εξεγέρσεις έχουν καταπνίξει; Ή μήπως δεν είναι οι δολοφόνοι της Ρόζας Λούξεμπουργκ[13] και του Καρλ Λήμπκνεχτ[14]; Μήπως δεν ήταν ο σοσιαλδημοκράτης Χέρσιγκ, μέλος της Δεύτερης Διεθνούς, που υποδαύλισε το κίνημα του Μάρτη στη Γερμανία για να το πνίξει στο αίμα μετά; Και τι να πει κανείς για τα τελευταία μέτρα του σοσιαλδημοκράτη Έμπερτ ενάντια στην απεργία στους σιδηροδρόμους;

Μήπως η εκτελεστική επιτροπή στο Λονδίνο δε βλέπει τι γίνεται στην ηπειρωτική Ευρώπη; Μα σ' αυτή την περίπτωση θα μας επιτρεπόταν να κάνουμε μία ευγενική ερώτηση στο Χέντερσον[15]: δεν ήταν μέλος του ανακτορικού συμβουλίου κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πάσχα στην Ιρλανδία, όταν τα βασιλικά στρατεύματα βομβάρδισαν το Δουβλίνο, και εκτέλεσαν 15 Ιρλανδούς, μεταξύ τους και τον σοσιαλιστή Κόννολλυ[16], που είχε ήδη τραυματιστεί προηγούμενα; Μήπως ο Βαντερβέλντε[17], πρώην πρόεδρος της Δεύτερης Διεθνούς, κατώτερης βαθμίδας ανακτορικός σύμβουλος, ενός κατώτερης βαθμίδας βασιλείου, δεν έκανε έκκληση στους Ρώσους σοσιαλιστές στη διάρκεια του πολέμου να κάνουν ανακωχή με τον τσαρισμό που κολυμπούσε μέχρι το λαιμό στο αίμα των εργατών και των αγροτών, και που επρόκειτο να πνιγεί σε αυτό λίγο αργότερα; Χρειάζεται να αναφέρουμε και άλλες περιπτώσεις; Οι ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς έχουν τόσο δικαίωμα να υπερασπίζονται το δικαίωμα στην απεργία, όσο έχει ο Ιούδας ο Ισκαριώτης να κηρύττει την αφοσίωση.

3. Τη στιγμή που η μοσχοβίτικη κυβέρνηση ζητάει την αναγνώρισή της από άλλες χώρες, θα έπρεπε να μεταχειρίζεται τα δικαιώματα των άλλων εθνών με τον ίδιο σεβασμό που ζητάει για τον εαυτό της, και θα έπρεπε να απέχει από το να παραβιάζει τις στοιχειώδεις αρχές πάνω στις οποίες πρέπει να στηρίζεται η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε πολιτισμένα έθνη.

Το πολιτικό ύφος καθρεφτίζει την ίδια την ψυχή του κόμματος. Το τελευταίο σημείο είναι το ύψιστο επίτευγμα της Δεύτερης Διεθνούς. Αν η Σοβιετική Ρωσία επιθυμεί αναγνώριση (από ποιόν;) θα 'πρεπε να "μεταχειρίζεται τα δικαιώματα των άλλων εθνών με τον ίδιο (ποιόν;) σεβασμό, και να μην παραβιάζει (sic) τις στοιχειώδεις αρχές πάνω στις οποίες η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε πολιτισμένα έθνη πρέπει να στηρίζεται.

Ποιος το 'γραψε αυτό; Θα υποψιαζόμαστε τον ίδιο τον Λονγκέ[18], αν δεν ήταν το γεγονός ότι έχει αποδημήσει στην Διεθνή υπ. αριθ. 2½. Μήπως γράφτηκε από τον Βαντερβέλντε, τον κομψό νομικό του βελγικού θρόνου; Ή από τον κ. Χέντερσον, εμπνευσμένο από ένα κυριακάτικο κήρυγμά του σε μια συνάντηση της Αδελφότητας; Ή μήπως από τον Έμπερτ, στις ελεύθερες ώρες του; Είναι απαραίτητο να ξεκαθαρίσουμε για τις ερχόμενες γενιές την ταυτότητα του συγγραφέα αυτής της ασύγκριτης απόφασης. Ποιος είναι υπεύθυνος γι' αυτό το προϊόν αρρωστημένου μυαλού;

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο κείμενο. Για να αναγνωριστεί από τις αστικές, ιμπεριαλιστικές, δουλοκτητικές κυβερνήσεις (γιατί είναι προφανές ότι σε αυτές γίνεται αναφορά), η σοβιετική κυβέρνηση θα πρέπει να απέχει από την παραβίαση "αρχών" και να "μεταχειρίζεται με τον ίδιο σεβασμό τα δικαιώματα των άλλων εθνών". Με τον ίδιο... με ποιο σεβασμό;

Επί τέσσερα χρόνια οι ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις προσπαθούσαν να μας ανατρέψουν. Απέτυχαν. Η οικονομική τους κατάσταση είναι απελπιστική. Οι αμοιβαίες ζήλιες και ανταγωνισμοί τους έχουν οξυνθεί σε εξαιρετικό βαθμό. Βρέθηκαν αναγκασμένες να συνάψουν σχέσεις με τη σοβιετική Ρωσία για τις πρώτες ύλες της, τις αγορές της και τις πληρωμές των χρεών της. Καλώντας τον να ακολουθήσει αυτή την πολιτική, ο Λόϋντ Τζωρτζ[19] εξήγησε στο Μπριάν[20] ότι η διεθνής ηθική επιτρέπει τη σύναψη συμφωνιών όχι μόνο με τους δολοφόνους της Ανατολής (Τουρκία), αλλά και με τους δολοφόνους του Βορρά (Σοβιετική Ρωσία). Δε μας προσβάλουν οι βαριές εκφράσεις του Λόϋντ Τζωρτζ. Σ' αυτό το ζήτημα αποδεχόμαστε πλήρως την ειλικρινή του διατύπωση. Ναι, το θεωρούμε δυνατό, επιτρεπτό και απαραίτητο - μέσα σε ορισμένα όρια, να συνάψουμε συμφωνίες με τους ιμπεριαλιστές δολοφόνους της Δύσης όσο και της Ανατολής.

Μία συμφωνία που μας επιβάλλει υποχρεώσεις, θα έπρεπε ταυτόχρονα να υποχρεώνει τους εχθρούς μας να εγκαταλείψουν τις ένοπλες επιθέσεις εναντίον μας. Αυτός είναι ο ισολογισμός τεσσάρων χρόνων ανοιχτού πολέμου, όπως φαίνεται αυτή τη στιγμή. Φυσικά οι αστικές κυβερνήσεις απαιτούν την αναγνώριση των "στοιχειωδών αρχών στις οποίες θα 'πρεπε να στηρίζεται η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε πολιτισμένα έθνη". Αλλά αυτές οι αρχές δεν έχουν καμία σχέση με τα ζητήματα της δημοκρατίας και της αυτοδιάθεσης. Μας ζητάνε ξερά να αναγνωρίσουμε δάνεια που είχε συνάψει ο τσαρισμός για να μπορέσει να τσακίσει αυτή την ίδια τη Γεωργία, τη Φιλανδία, την Πολωνία, όλες τις μεθοριακές επαρχίες και τις εργαζόμενες μάζες της ίδιας της μεγάλης Ρωσίας.

Και καλούμαστε επίσης να πληρώσουμε επανορθώσεις στους ιδιώτες καπιταλιστές που υπέστησαν απώλειες σαν αποτέλεσμα της επανάστασης. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι η προλεταριακή επανάσταση επέφερε ζημιές σε μερικές τσέπες και πορτοφόλια, που θεωρούνται σαν οι πιο ιερές αρχές πάνω στις οποίες "η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε πολιτισμένα έθνη" βασίζεται. Με αυτά θα ασχοληθούμε στη Γένοβα και αλλού. Αλλά για ποιες αρχές μιλάνε οι ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς; Πρόκειται για τις αρπακτικές αρχές της συνθήκης των Βερσαλλιών[21], οι οποίες αυτή τη στιγμή καθορίζουν τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη, δηλαδή τις αρχές του Κλεμανσώ[22], του Λόϋντ Τζωρτζ και του Μικάδο;

Ή μήπως, με την πανούργα διγλωσσία τους, μιλάνε για τις αρχές οι οποίες δεν καθορίζουν ακόμη την αλληλεπίδραση ανάμεσα στα έθνη, αλλά θα έπρεπε; Αν είναι έτσι, γιατί τις βάζουν τώρα σαν προϋπόθεση για να γίνουμε αποδεκτοί στην ευυπόληπτη οικογένεια των τωρινών ιμπεριαλιστικών κρατών; Ή μήπως θέλουν να αφοπλιστούμε σήμερα, και να αποσύρουμε το στρατό μας μπροστά στους ιμπεριαλιστές, με την προσδοκία των σχέσεων που θα υπάρξουν αύριο; Κάναμε ήδη ένα τέτοιο πείραμα μπροστά στα μάτια ολόκληρου του κόσμου. Αφοπλιστήκαμε ανοιχτά κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων του Μπρεστ-Λιτόφσκ[23]. Μήπως αυτό εμπόδισε το γερμανικό μιλιταρισμό να εισβάλλει στο έδαφός μας; Μήπως η γερμανική σοσιαλδημοκρατία, το προπύργιο αυτό της Δεύτερης Διεθνούς, σήκωσε τότε το λάβαρο της εξέγερσης; Κάθε άλλο. Παρέμεινε το κυβερνών κόμμα των Χοενζόλλερν[24].

Στη Γεωργία κυβερνούσε το μικροαστικό κόμμα των μενσεβίκων. Σήμερα είναι το μπολσεβίκικο κόμμα της Γεωργίας που την κυβερνάει. Οι μενσεβίκοι εξαρτιόντουσαν από την υλική υποστήριξη του ευρωπαϊκού και αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, οι Γεωργιανοί μπολσεβίκοι βασίζονται στην υποστήριξη της Σοβιετικής Ρωσίας. Με ποια λογική η σοσιαλδημοκρατική Διεθνής θέλει να θέσει σαν όρο για τη σύναψη ειρήνης ανάμεσα στη Σοβιετική Ομοσπονδία και τις καπιταλιστικές χώρες την επιστροφή της Γεωργίας στους μενσεβίκους;

Η λογική δεν στέκει, αλλά ο σκοπός είναι ξεκάθαρος. Η Δεύτερη Διεθνής επιθυμούσε και επιθυμεί και τώρα, την ανατροπή της εξουσίας των σοβιέτ. Σε αυτή την κατεύθυνση έκανε ότι ήταν δυνατό. Διεξήγαγε τον αγώνα χέρι-χέρι με τον καπιταλισμό, πίσω από τη μάσκα της δημοκρατίας που αντιπαλεύει τη δικτατορία. Οι εργαζόμενες μάζες της Ευρώπης την υποχρέωσαν να εγκαταλείψει αυτή τη θέση και εμπόδισαν την ανοιχτή πάλη ενάντια στη Σοβιετική Δημοκρατία. Τώρα η σοσιαλδημοκρατία ανανέωσε τις προσπάθειές της, κάτω από το καμουφλάζ της υπεράσπισης της Γεωργίας.

Οι εργαζόμενες μάζες ολόκληρου του κόσμου φάνηκαν αμέσως έτοιμες να εξετάσουν τη ρώσικη επανάσταση σαν ένα ενιαίο σύνολο, και σε αυτό συνέπεσε, όχι για πρώτη φορά, το επαναστατικό τους ένστικτο με την θεωρητική λογική, που διδάσκει ότι μια επανάσταση, με τον ηρωισμό και τη βιαιότητά της, την πάλη για την ατομικότητα και με την καταστολή της ατομικότητας, μπορεί να κατανοηθεί μόνο με την συγκεκριμένη λογική των εσωτερικών της σχέσεων, και όχι με κάποια αξιολόγηση των μεμονωμένων φάσεών της ή κάποιων επί μέρους επεισοδίων με βάση την τρέχουσα τιμή του Δικαίου, της Ηθικής ή της Αισθητικής. Η πρώτη μεγάλη θεωρητική μάχη που έδωσε ο κομουνισμός στην υπεράσπιση του επαναστατικού νόμου της δικτατορίας και των μεθόδων της, απέδωσε καρπούς. Η σοσιαλδημοκρατία επιτέλους ξέκοψε, όχι μόνο από τις μεθόδους αλλά και από τη φρασεολογία ακόμη του μαρξισμού. Οι Γερμανοί ανεξάρτητοι, οι Ιταλοί σοσιαλιστές και άλλοι όμοιοί τους, κάτω από την πίεση των εργατών, "αναγνώρισαν" τη δικτατορία, μόνο και μόνο για να αποδείξουν την ανικανότητά τους να παλέψουν για αυτήν. Τα κομουνιστικά κόμματα μεγάλωσαν και έγιναν υπολογίσιμη δύναμη. Αλλά ένα μεγάλο εμπόδιο εμφανίστηκε στην ανάπτυξη της προλεταριακής επανάστασης. Το νόημα και η σπουδαιότητά του εξηγήθηκαν επαρκώς στο τρίτο συνέδριο της Κομουνιστικής Διεθνούς. Η αποκρυστάλλωση της επαναστατικής συνείδησης που εκφράστηκε με την ανάπτυξη του κομουνιστικού κόμματος συνοδεύτηκε από μία άμπωτη στην επαναστατική διάθεση της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου. Η αστική κοινή γνώμη πέρασε στην επίθεση. Το κύριο μέλημά της ήταν να τσακίσει την επανάσταση, ή τουλάχιστον να θαμπώσει τη λάμψη της.

Ξεκίνησε μία μεγάλη καμπάνια, στην οποία τα χονδροειδή ψέματα απέφεραν λιγότερους καρπούς για την αστική τάξη απ' ότι τα προσεκτικά επιλεγμένα ψήγματα αλήθειας. Η μπουρζουαζία, μέσω της δημοσιογραφικής κατασκοπείας, πλησίασε την επανάσταση από την πίσω πόρτα. Ξέρετε τι σημαίνει προλεταριακή δημοκρατία; Σημαίνει ατμομηχανές που πάσχουν από άσθμα, σημαίνει ψείρες που κουβαλάνε τύφο, σημαίνει η κόρη ενός γνωστού και αξιοσέβαστου δικηγόρου να ζει σε διαμέρισμα χωρίς θέρμανση, σημαίνει οι μενσεβίκοι να φυλακίζονται, σημαίνει άπλυτα αποχωρητήρια. Αυτό σημαίνει επανάσταση της εργατικής τάξης! Οι αστοί δημοσιογράφοι επέδειξαν τη σοβιετική ψείρα μέσα από το μικροσκόπιο σ' ολόκληρο τον κόσμο. Το πρώτο πράγμα που έκρινε απαραίτητο να κάνει η κα Σνόουντεν, επιστρέφοντας από την περιοχή του Βόλγα στον Τάμεση, ήταν να ξυστεί δημόσια. Αυτό εξελίχτηκε σχεδόν σε μία τελετουργία που συμβολίζει τα πλεονεκτήματα του πολιτισμού απέναντι στη βαρβαρότητα. Παρ' όλα αυτά δεν εξαντλήθηκε έτσι το ζήτημα. Οι τζέντλεμεν που κρατούσαν ενήμερη την αστική κοινή γνώμη πλησίασαν την επανάσταση...από την πίσω πόρτα, οπλισμένοι με ένα μικροσκόπιο. Μερικές λεπτομέρειες τις εξέτασαν με σημαντική, ίσως εξαιρετική προσοχή. Κι όμως, αυτό που εξέτασαν δεν ήταν η προλεταριακή επανάσταση.

Όμως, και μόνο η μεταφορά του ζητήματος στο επίπεδο των οικονομικών δυσχερειών μας, και των καθημερινών μας ατελειών ήταν μία πρόοδος. Αφήνοντας τις μονότονες και όχι ιδιαίτερα έξυπνες συζητήσεις πάνω στα πλεονεκτήματα της Συντακτικής Συνέλευσης απέναντι στο σοβιετικό σύστημα, φαίνεται ότι η αστική κοινή γνώμη κατάφερε τελικά να καταλάβει ότι εμείς υπάρχουμε, και ότι η Συντακτική Συνέλευση δεν υπάρχει και ούτε πρόκειται να υπάρξει. Το ξεμπρόστιασμα της έλλειψης τάξης στις συγκοινωνίες και αλλού, ήταν με μία έννοια μία de facto αναγνώριση των σοβιέτ. Το ξεμπρόστιασμα αυτό, άλλωστε, συμπίπτει με τους δικούς μας φόβους και προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Η αναγνώριση πάντως, σε καμία περίπτωση δε σήμαινε συμφιλίωση. Απλά σήμαινε ότι οι μάταιες επιθέσεις αντικαταστάθηκαν από έναν πόλεμο θέσεων. Όλοι θυμόμαστε πώς, στη διάρκεια του μεγάλου πολέμου, η μάχη στο γαλλογερμανικό μέτωπο είχε ξαφνικά επικεντρωθεί γύρω από μία "καλύβα ξυλοκόπου". Για αρκετές βδομάδες αυτή η καλύβα φιγουράριζε στις ανταποκρίσεις. Στην πραγματικότητα η μάχη γι' αυτή την καλύβα απεικόνιζε την προσπάθεια για τη διάσπαση του αντίπαλου μετώπου, ή τουλάχιστον για την πρόκληση των μεγαλύτερων δυνατών απωλειών στον εχθρό.

Συνεχίζοντας τον αγώνα ζωής και θανάτου εναντίον μας, η αστική κοινή γνώμη άρπαξε φυσικά το ζήτημα της Γεωργίας σαν την καλύβα του ξυλοκόπου σε αυτό το στάδιο του πολέμου θέσεων. Ο Λόρδος Νόρθκλιφ, ο Χιουσμάν, ο Γκυστάβ Ερβέ, οι ληστές που κυβερνάνε τη Ρουμανία, ο Μάρτωφ, ο βασιλικός Λεόν Ντωντέ, η κα Σνόουντεν και η γεροντοκόρη θεία της ο Κάουτσκυ[25], ακόμη και η Κυρία Λουίζα Κάουτσκυ (της Wiener Arbeiter Zeitung), με μια λέξη όλο το οπλοστάσιο της αστικής κοινής γνώμης, μπήκαν στο παιχνίδι στην υπεράσπιση της δημοκρατικής, πιστής και αυστηρά ουδέτερης Γεωργίας.

Έτσι παρατηρούμε, πράγμα ανεξήγητο εκ πρώτης όψεως, μία καινούρια έκρηξη μανίας: όλες οι κατηγορίες - πολιτικές, νομικές, ηθικές, ποινικές - που αρχικά απευθυνόντουσαν ενάντια στο σύνολο του σοβιετικού συστήματος, επιστρατεύονται τώρα ενάντια στις σοβιετικές αρχές στη Γεωργία. Φαίνεται ότι είναι στη Γεωργία που το σοβιετικό σύστημα δεν εκφράζει τη θέληση του λαού. Και η Ρωσία; Είναι δυνατόν να ξέχασαν τη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης με τη βοήθεια συνταγμάτων από τη Λετονία και την Κίνα; Δεν έχει αποδειχτεί από καιρό, ότι χωρίς να έχουμε ρίζες πουθενά, φέραμε παντού ένοπλα σώματα από "έξω" (!!!) και σκορπίσαμε στους τέσσερις ανέμους τις πιο σταθερές δημοκρατικές κυβερνήσεις, άσχετα από το πόσο βαθιά ήταν ριζωμένες; Μα κύριοι, αυτό είναι το επιχείρημα από το οποίο ξεκινήσατε. Ακριβώς σε αυτό βασιστήκατε όταν προβλέψατε την κατάρρευση των σοβιέτ μέσα σε λίγες βδομάδες. Έτσι προφήτευε ο Κλεμανσώ στην έναρξη των διαπραγματεύσεων στις Βερσαλλίες, έτσι προέβλεψε και ο Κάουτσκυ κατά την έναρξη της Γερμανικής Επανάστασης. Γιατί λοιπόν όλη αυτή η συζήτηση περιορίζεται τώρα στη Γεωργία; Μήπως επειδή ο Ζορντάνια[26] και ο Τσερετέλι[27] είναι πρόσφυγες; Τι να πούμε τότε για τους άλλους; Τους μουσαβατιστές[28] του Αζερμπαϊτζάν, τους ντασνάκους[29] της Αρμενίας, τη Ράντα του Κουμπάν, το Κρουγκ του Ντον, τους πετλουριστές[30] της Ουκρανίας, τον Μάρτωφ και τον Τσερνώφ, τον Κερένσκυ και το Μιλιούκωφ. Γιατί όλη αυτή η προτίμηση στους Γεωργιανούς μενσεβίκους σε σχέση με τους μενσεβίκους της Μόσχας; Για τους Γεωργιανούς μενσεβίκους ζητάνε την επάνοδό τους στην εξουσία και για τους μοσχοβίτες ζητάνε απλά μεταρρυθμίσεις στις μεθόδους των διώξεών τους. Δεν είναι πολύ λογικό, αλλά οι πολιτικοί στόχοι είναι ξεκάθαροι. Η Γεωργία δίνει ένα καινούριο πρόσχημα για την κινητοποίηση του μίσους και της εχθρότητάς τους σε αυτό τον παρατεταμένο πόλεμο θέσεων. Αυτοί είναι οι νόμοι των πόλεμων "φθοράς". Οι αντίπαλοί μας επαναλαμβάνουν in octavo την αποτυχία τους in folio.

Από κει πηγάζει σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο και ο χαρακτήρας αυτού του έργου. Αναγκαζόμαστε να ξαναπιάσουμε ζητήματα που από άποψη αρχών τα έχουμε ήδη αναλύσει, ειδικά στο βιβλίο μου "Τρομοκρατία και Κομουνισμός". Σ' αυτό το βιβλίο προσπάθησα να γίνω όσο γίνεται πιο συγκεκριμένος.. Το καθήκον μου ήταν να αποδείξω, με συγκεκριμένα παραδείγματα, τη λειτουργία των βασικών δυνάμεων της εποχής μας. Στην ιστορία της "δημοκρατικής" Γεωργίας, προσπαθούμε να διακρίνουμε την πολιτική των κυρίαρχων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων που υποχρεώθηκαν να επιλέξουν σύμμαχο ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και την προλεταριακή επανάσταση. Ελπίζουμε ότι ακριβώς μια τέτοια αναλυτική και συγκεκριμένη παρουσίαση θα κάνει πιο κατανοητά τα εσωτερικά προβλήματα της επανάστασης, τις απαιτήσεις της και τις δυσκολίες της, στον αναγνώστη που δεν έχει άμεση επαναστατική εμπειρία, αλλά ενδιαφέρεται να την αποκτήσει.

* * *

Μέσα στο κείμενο δε δίνουμε πάντα τις πηγές για τις παραπομπές μας. Αυτό θα ήταν κουραστικό για τον αναγνώστη, κυρίως τον ξένο, καθώς οι περισσότερες πηγές είναι ρώσικες εκδόσεις. Παραπέμπουμε αυτούς που θα ήθελαν να επαληθεύσουν τις παραπομπές μας, και να βρουν πληρέστερες πληροφορίες, στις παρακάτω μπροσούρες:

• Ντοκουμέντα και υλικά για την εξωτερική πολιτική της Υπερκαυκασίας και της Γεωργίας, Τυφλίδα, 1919
• Η Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία, η Γεωργιανή Δημοκρατία και οι σχέσεις τους, Μόσχα, 1922
• Μαχαράτζε: Η δικτατορία του μενσεβίκικου κόμματος στη Γεωργία, Μόσχα, 1921
• Μεσκεβιάκωφ: Στον παράδεισο των μενσεβίκων, Μόσχα 1921
• Σαφίρ: Ο εμφύλιος πόλεμος στη Ρωσία και η μενσεβίκικη Γεωργία, Μόσχα ,1921
• Τού ιδίου: Τα μυστικά της βασιλείας των μενσεβίκων, Τυφλίδα, 1921.

Οι δύο τελευταίες μπροσούρες βασίζονται εν μέρει σε υλικό που ανακάλυψε η επιτροπή της Κομουνιστικής Διεθνούς στη Γεωργία και την Κριμαία. Επιπλέον κάναμε χρήση των αρχείων του λαϊκού κομισαριάτου εξωτερικών υποθέσεων και του λαϊκού κομισαριάτου πολέμου.

Σε καμιά περίπτωση δεν ισχυριζόμαστε ότι η έκθεση και οι πηγές μας είναι πλήρεις. Δεν έχουμε πρόσβαση στο πιο πολύτιμο υλικό. Το υλικό αυτό αποτελείται από τα ντοκουμέντα που εκθέτουν στο μεγαλύτερο βαθμό, που τα έβγαλε από τη χώρα η πρώην μενσεβίκικη κυβέρνηση, καθώς και τα αρχεία των αντίστοιχων Βρετανικών και Γαλλικών αποστολών, από το 1918 και μετά.

Αν κανείς συγκέντρωνε ευσυνείδητα όλα αυτά τα έγγραφα και τα δημοσίευε, θα είχαμε ένα πολύ διδακτικό βιβλίο για τη Δεύτερη και την Δυόμισι Διεθνή. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες της Σοβιετικής Δημοκρατίας, η κυβέρνησή της θα αναλάμβανε χωρίς αμφιβολία τη δαπάνη της έκδοσης ενός τέτοιου βιβλίου. Δε χρειάζεται να πούμε ότι θα δίναμε με τη σειρά μας για έκδοση όλα τα ντοκουμέντα που αναφέρονται στη Γεωργία και βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε σοβιετικά αρχεία. Φοβόμαστε πάντως ότι αυτή η πρόταση δε θα γίνει αποδεκτή. Τι να κάνουμε, θα πρέπει να περιμένουμε τη μέρα που θα βρεθούν άλλοι τρόποι να αποκαλυφθούν αυτά τα μυστικά. Αργά ή γρήγορα θα γίνει και αυτό.

Σημειώσεις

[1] Η Διάσκεψη της Γένοβας, 10 Απριλίου-19 Μαϊου 1922, είχε σαν αντικείμενο την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων κεντροευρωπαϊκών χωρών και την επανασύναψη οικονομικών και πολιτικών σχέσεων με τη, σοβιετική πλέον, Ρωσία. Η διάσκεψη οδηγήθηκε σε αδιέξοδο μετά την επιμονή της Γαλλίας και του Βελγίου να αποπληρωθούν πλήρως τα δάνεια που είχαν παραχωρήσει στην τσαρική Ρωσία και να επιστραφούν οι ξένες περιουσίες που κατασχέθηκαν μετά την επανάσταση, και την άρνηση των μπολσεβίκων να υποταχτούν σε αυτούς τους όρους. (σ.τ.μ.)

[2] Η Δεύτερη Διεθνής, που ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1889, αποτελούσε μια χαλαρή ομοσπονδία σοσιαλιστικών και εργατικών κομμάτων και συνδικάτων. Το ισχυρότερο από αυτά ήταν το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Το 1912, στο συνέδριο της Βασιλείας, διακήρυξε ότι σε περίπτωση που κηρυσσόταν πόλεμος, θα καλούσε την εργατική τάξη των ευρωπαϊκών χωρών σε εξέγερση. Με την έναρξη του πολέμου όμως τον Αύγουστο του 1914, τα κύρια κόμματα της Διεθνούς έκαναν στροφή 180 μοιρών και ταυτίστηκαν με τις αστικές τάξεις των χωρών τους, υποστηρίζοντας την "άμυνα της πατρίδας" και στέλνοντας τους εργαζόμενους στη σφαγή. Μία μικρή μειοψηφία, με κύριους εκπρόσωπους το Λένιν και τη Λούξεμπουργκ, αντιτάχτηκε στην πολιτική αυτή, διακήρυξε ότι η Δεύτερη Διεθνής είναι νεκρή και κάλεσε τους εργάτες να οικοδομήσουν την Τρίτη. Μετά από τις συνδιασκέψεις του Τσίμερβαλντ και του Κίενταλ, που έγιναν το 1915 και το 1916, τελικά η Τρίτη (Κομουνιστική) Διεθνής ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1919. Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο έγιναν προσπάθειες να ανασυσταθεί η Δεύτερη Διεθνής για να λειτουργήσει σαν πρόχωμα ενάντια στην Τρίτη. Παρότι επίσημα συνεχίζει να υπάρχει ώς τις μέρες μας, ("Σοσιαλιστική Διεθνής") ποτέ δεν απέκτησε την επιρροή και τη σημασία που είχε πριν τον πόλεμο. (σ.τ.μ.)

[3] Μενσεβίκοι: Στο συνέδριο του 1903, το Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό κόμμα διασπάστηκε. H αριστερή πτέρυγα, κάτω από την ηγεσία του Λένιν, πήρε την πλειοψηφία, και ονομάστηκε μπολσεβίκοι ("πλειοψηφικοί"). Η δεξιά πτέρυγα, με κύριο εκπρόσωπο τον Μάρτωφ, ονομάστηκε μενσεβίκοι ("μειοψηφικοί"). Από τους άλλους επιφανείς ηγέτες της εποχής, ο Πλεχάνωφ υποστήριξε αρχικά τους μπολσεβίκους αλλά στη συνέχεια προσχώρησε στους μενσεβίκους, με τους οποίους τάχθηκαν επίσης ο ’ξελροντ και η Ζασούλιτς. Η πέτρα του σκανδάλου ήταν το πρώτο άρθρο του καταστατικού του κόμματος, που όριζε ποια είναι τα μέλη του, αλλά στην ουσία η διαφορά ήταν πολύ βαθύτερη, και είχε να κάνει με τους σκοπούς του κόμματος. Σε τελική ανάλυση, οι δύο πλευρές εξέφραζαν ασυμφιλίωτα ταξικά στρατόπεδα.
Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη του 1917, οι μενσεβίκοι μαζί με τους σοσιαλεπαναστάτες υποστήριξαν την προσωρινή κυβέρνηση και διεκύρηξαν ότι μετά την επανάσταση, έπρεπε να παλέψουν για τη νίκη της Ρωσίας στον πόλεμο. Το Μάιο του 1917 μπήκαν στην κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία κυριαρχούσαν οι αστοί. Μετά την επανάσταση του Οκτώβρη, αντιστάθηκαν στην κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ και στη συνέχεια οργάνωσαν, μαζί με τους δεξιούς σοσιαλεπαναστάτες, τις δυνάμεις της αντεπανάστασης. (σ.τ.μ.)

[4] Μιλιούκοφ, Πάβελ Νικολάγιεβιτς (1859-1943): Ηγέτης του κόμματος των συνταγματικών δημοκρατών (καντέ). Ιστορικός, καθηγητής του πανεπιστήμιου της Μόσχας, φυλακίστηκε το 1901 για τις φιλελεύθερες ιδέες του. Μετά την πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905, βλέποντας τον κίνδυνο της προλεταριακής επανάστασης, άρχισε να γίνεται όλο και πιο αντιδραστικός. Στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων υποστήριξε παν-σλαβικές απόψεις. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, πήρε ανοιχτά ιμπεριαλιστικές θέσεις, υποστηρίζοντας την προσάρτηση της Κωνσταντινούπολης από τη Ρωσία. Προσπάθησε να σώσει τη μοναρχία και, μετά την επανάσταση του Φλεβάρη 1917, ανέλαβε το υπουργείο εξωτερικών για να συνεχίσει την τσαρική πολιτική. Στη διάρκεια του εμφύλιου ήταν πολιτικός σύμβουλος του Ντενίκιν. Μετά το τέλος του εμφύλιου κατέφυγε στο Παρίσι όπου συνέχισε τη δραστηριότητά του στους κύκλους των εμιγκρέδων. (σ.τ.μ.)

[5] Κερένσκυ, Αλεξάντρ Φ. (1881-1970): Ρώσος επαρχιακός δικηγόρος, μέλος του κόμματος των τρουντοβίκων και μετά των σοσιαλεπαναστατών, μέλος του σοβιέτ της Πετρούπολης, μπήκε στην προσωρινή κυβέρνηση και έγινε πρωθυπουργός τον Ιούλιο του 1917. Υποστήριξε ακραίες σωβινιστικές θέσεις και κυνήγησε με μανία τους μπολσεβίκους, συμμετέχοντας στην οργάνωση της συκοφαντικής καμπάνιας εναντίον τους μετά τις μέρες του Ιούλη 1917. Η κυβέρνησή του ανατράπηκε από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα να καταλάβει την εξουσία σε συνεργασία με τον τσαρικό στρατηγό Κράσνοφ, έφυγε για τις ΗΠΑ, όπου έμεινε μέχρι το θάνατό του. (σ.τ.μ.)

[6] Τσερνώφ, Βίκτωρ Μ. (1876-1952): Σοσιαλεπαναστάτης ηγέτης. Από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο του 1917 ήταν υπουργός γεωργίας στην προσωρινή κυβέρνηση, και με αυτή την ιδιότητα κατέστειλε τις ολοένα και συχνότερες αγροτικές εξεγέρσεις και καταλήψεις γης. Μετά την Οχτωβριανή επανάσταση συμμετείχε στην οργάνωση αντεπαναστατικών αγροτικών εξεγέρσεων. Έφυγε από τη Ρωσία το 1920. (σ.τ.μ.)

[7] Μάρτωφ (Γιούλι Οσίποβιτς Τσέντερμπαουμ - 1873-1923): Ο ιδεολογικός ηγέτης των μενσεβίκων. Συνεργάστηκε από το 1895 με τον Λένιν, πρώτα στην Πετρούπολη, στην "Ένωση αγώνα για τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης", και αργότερα στη σύνταξη της Ισκρα. Σιγά-σιγά απομακρύνθηκε από τον Λένιν, και η ρήξη επήλθε στο συνέδριο του 1903 όπου το Ρώσικο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα διασπάστηκε. Στη διάρκεια του πολέμου κράτησε διεθνιστική στάση και συμμετείχε στη διάσκεψη του Τσίμερβαλντ. Μετά τις μέρες του Ιούλη 1917, όταν είχε εξαπολυθεί μια λυσσαλέα καμπάνια συκοφαντίας κατά των μπολσεβίκων, ο Μάρτωφ ήταν από τους λίγους μενσεβίκους που πήραν ανοιχτά θέση ενάντια σε αυτή την καμπάνια. Μετά την επανάσταση του Οχτώβρη, παρότι αντιτάχθηκε σε αυτήν, καταδίκασε την αντεπαναστατική δραστηριότητα των μενσεβίκων. Παρότι οι προσωπικές του ικανότητες και η ακεραιότητά του τον ξεχώριζαν από τους άλλους μενσεβίκους, δεν είχε την απαραίτητη δύναμη χαρακτήρα για να κόψει τους δεσμούς μαζί τους. Ένας από τους ελάχιστους μενσεβίκους που τόσο ο Λένιν όσο και ο Τρότσκυ εκτιμούσαν. Έφυγε από τη Ρωσία το 1920 και πήγε στο Βερολίνο όπου ίδρυσε το κεντρικό όργανο των εξόριστων μενσεβίκων. (σ.τ.μ.)

[8] octavo / folio (λατινικά στο πρωτότυπο):
Octavo: βιβλίο ογδόου σχήματος, στο οποίο η κάθε σελίδα έχει μέγεθος το ένα όγδοο του τυπογραφικού φύλλου.
Folio: Βιβλίο δευτέρου σχήματος, στο οποίο η κάθε σελίδα έχει μέγεθος το μισό του τυπογραφικού φύλλου.
Η φράση του κειμένου θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά: "Οι σοσιαλδημοκράτες παρουσιάζουν τώρα σε έκδοση τσέπης αυτά που ο ιμπεριαλιστικός τύπος έχει προηγούμενα παρουσιάσει σε μεγάλο μέγεθος." (σ.τ.μ.)

[9] Λευκοφρουροί, ή λευκοί: Τα αντεπαναστατικά ρώσικα στρατεύματα που πολέμησαν ενάντια στους μπολσεβίκους στον εμφύλιο πόλεμο. (σ.τ.μ.)

[10] Αντάντ: Το ένα από τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, η Αντάντ αποτελούνταν από την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Ρωσία (μέχρι την Οκτωβριανή επανάσταση), και αργότερα την Ιταλία, τη Ρουμανία, την Πορτογαλία και τις ΗΠΑ. (σ.τ.μ.)

[11] Σοσιαλεπαναστάτες: Μικροαστικό "σοσιαλιστικό" κόμμα με αγροτική κυρίως βάση, που σχηματίστηκε από τα απομεινάρια των ναρόντνικων στις αρχές του αιώνα. Γνωστοί και σαν "εσέροι", απο τα αρχικά της ρώσικης ονομασίας τους. Αποτελούσαν την κύρια δύναμη στα σοβιέτ μετά την επανάσταση του Φλεβάρη 1917. Στήριξαν την προσωρινή κυβέρνηση και αντιστάθηκαν με όλες τους τις δυνάμεις στην κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη. Μετά την επανάσταση του Οχτώβρη διασπάστηκαν. Η δεξιά τους πτέρυγα πήρε ανοιχτά αντεπαναστατικές θέσεις, ενώ η αριστερή υποστήριξε τους μπολσεβίκους μέχρι την υπογραφή της συνθήκης του Μπρεστ-Λιτόφσκ. (σ.τ.μ.)

[12] Έμπερτ, Φρίντριχ (1871-1925): Ηγέτης του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, γενικός γραμματέας του από το 1905, διαδέχτηκε τον ιστορικό ηγέτη του Ωγκύστ Μπέμπελ στην προεδρία του κόμματος το 1913. Ακολούθησε σωβινιστική πολιτική με το ξέσπασμα του πολέμου. Στις τελευταίες μέρες της μοναρχίας των Χοενζόλλερν, μπήκε στην κυβέρνηση με την ελπίδα να μπορέσει να εμποδίσει την επανάσταση και να σώσει το θρόνο. Αποτυγχάνοντας σε αυτό το εγχείρημα, χρησιμοποίησε αντεπαναστατικές συμμορίες αξιωματικών (freikorps) για να τσακίσει την επανάσταση, και με τη βοήθειά τους κατάφερε να ξαναστήσει στα πόδια του το αστικό καθεστώς. Εκλέχτηκε πρώτος πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. (σ.τ.μ.)

[13] Λούξεμπουργκ, Ρόζα (1871-1919): Κύρια θεωρητικός της αριστερής πτέρυγας της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Πολωνοεβραϊκής καταγωγής, κατέφυγε από νωρίς στη Γερμανία, όπου συμμετείχε ενεργά στη θεωρητική και την πρακτική δουλειά του SPD. Από την αρχή του πολέμου κράτησε καθαρή αντιπολεμική επαναστατική στάση για την οποία και φυλακίστηκε. Ελευθερώθηκε όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1918 και μαζί με τον Καρλ Λήμπκνεχτ, τον Φραντς Μέριγκ και την Κλάρα Τσέτκιν οργάνωσαν το Κομουνιστικό κόμμα Γερμανίας. Δολοφονήθηκε μαζί με τον Καρλ Λήμπκνεχτ από τα freikorps μετά την ήττα της επανάστασης. (σ.τ.μ.)

[14] Λήμπκνεχτ, Καρλ (1871-1919): Μία από τις πιο λαμπρές μορφές του γερμανικού και του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Κύριος εκπρόσωπος, μαζί με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, της αριστερής πτέρυγας της Γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, και από τους βασικούς ιδρυτές του γερμανικού κομουνιστικού κινήματος. Γιος του Βίλχελμ Λήμπκνεχτ, ενός από τους ιδρυτές του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) και από τους πρώτους συντρόφους του Μαρξ και του Έγκελς. Από τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα συμμετείχε ενεργά στο σοσιαλιστικό κίνημα. Το 1907 έγραψε το βιβλίο "μιλιταρισμός και αντιμιλιταρισμός", από το οποίο έχει μείνει παροιμιώδης η φράση "ο εχθρός είναι στη δική μας πατρίδα". Την ίδια χρονιά φυλακίστηκε με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Το 1912 εκλέχτηκε βουλευτής και από τότε αφιέρωσε τη δραστηριότητά του στον αγώνα ενάντια στον επερχόμενο πόλεμο. Το Δεκέμβρη του 1914 ήταν ο μόνος από τους 101 βουλευτές του SPD που καταψήφισε τις πολεμικές πιστώσεις. Την εποχή εκείνη ήταν ο επιφανέστερος εκπρόσωπος της αριστερής πτέρυγας του σοσιαλιστικού κινήματος σε διεθνή κλίμακα. Αποκλείστηκε από την κοινοβουλευτική ομάδα του SPD και επιστρατεύτηκε. Φυλακίστηκε για δεύτερη φορά το 1916 για την αντιπολεμική του δράση. Ελευθερώθηκε το 1918 από την επανάσταση, πάλεψε για την εγκαθίδρυση σοβιετικής δημοκρατίας στη Γερμανία και μετά την ήττα της επανάστασης συνελήφθη και δολοφονήθηκε μαζί με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ από τις αντεπαναστατικές συμμορίες αξιωματικών που είχαν ξαμολήσει οι Έμπερτ και Νόσκε. (σ.τ.μ.)

[15] Χέντερσον, ’ρθουρ (1863-1935): Βρετανός πολιτικός, κύριος εκπρόσωπος της δεξιάς πτέρυγας του εργατικού κόμματος. Μέλος της κυβέρνησης του Λόϋντ Τζώρτζ, κατά τη διάρκεια του πολέμου κράτησε σωβινιστική στάση. Συμμετείχε σε διάφορες κυβερνήσεις μέχρι το θάνατό του.

[16] Κόννολλυ, Τζέημς: Ιρλανδός σοσιαλιστής. Ίδρυσε το Irish Republican Socialist Party to 1896. Μετανάστευσε το 1903 στις ΗΠΑ όπου ανέπτυξε πλούσια δράση. Επέστρεψε στην Ιρλανδία το 1910. Δραστηριοποιήθηκε στο συνδικαλιστικό κίνημα. Το 1916 συμμετείχε στην εξέγερση σαν γενικός διοικητής της μεραρχίας Δουβλίνου του Στρατού της Δημοκρατίας. Μετά την καταστολή της εξέγερσης εκτελέστηκε. (σ.τ.μ.)

[17] Βαντερβέλντε, Εμίλ (1866-1938): Βέλγος σοσιαλπατριώτης πολιτικός, επιφανής ηγέτης της Β' Διεθνούς. Στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου πόλεμου υπηρέτησε σαν πρωθυπουργός, και αργότερα συμμετείχε σε διάφορες κυβερνήσεις μέχρι το θάνατό του. (σ.τ.μ.)

[18] Λονγκέ, Ζαν (1876-1938): Γάλλος μετριοπαθής σοσιαλιστής. Βουλευτής στη διάρκεια του πολέμου, κράτησε στα λόγια πατσιφιστική στάση αλλά υπερψήφιζε τις πολεμικές πιστώσεις. Στο συνέδριο της Τουρ (1920) του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος, όπου αποφασίστηκε η προσχώρηση στην Τρίτη Διεθνή, διαγράφτηκε μαζί με τη δεξιά πτέρυγα του κόμματος (Σομπά, Μπλουμ). Προσχώρησε στην "Δυόμισι Διεθνή".

[19] Λόϋντ Τζωρτζ, Ντέηβιντ (1863-1945): Ουαλλός πολιτικός, πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας από το 1916 έως το 1922, αρχιτέκτονας της Συνθήκης των Βερσαλλιών μαζί με τον Κλεμανσώ. Υποστηρικτής της επέμβασης ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία. (σ.τ.μ.)

[20] Μπριάν, Αριστίντ (1862-1932): Γάλλος πολιτικός. Προερχόμενος από το σοσιαλιστικό κίνημα (συνιδρυτής μαζί με τον Ζωρές του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος), έκανε στροφή πριν ακόμη τον πόλεμο και έγινε ένας από τους βασικούς πολιτικούς εκφραστές του γαλλικού ιμπεριαλισμού. Έγινε υπουργός 23 φορές και 11 φορές πρωθυπουργός. (σ.τ.μ.)

[21] Συνθήκη των Βερσαλλιών: Η συνθήκη των Βερσαλλιών, που υπογράφτηκε τον Ιούνιο του 1919, σήμανε το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Επέβαλε δυσβάσταχτους όρους στην ηττημένη Γερμανία, που οδήγησαν τελικά στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. (σ.τ.μ.)

[22] Κλεμανσώ, Ζωρζ (1841-1929): Γάλλος πολιτικός. Εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή σα ριζοσπάστης το 1870. Υπουργός από το 1902, πρωθυπουργός από το 1917 ως το 1920, κράτησε ακραία σωβινιστική στάση. Ήταν ένας από τους κύριους εμπνευστές της Συνθήκης των Βερσαλλιών και της επέμβασης ενάντια στη Σοβιετική Δημοκρατία. (σ.τ.μ.)

[23] Ειρήνη του Μπρεστ-Λιτόφσκ: Ένα από τα βασικά συνθήματα των μπολσεβίκων ήταν η άμεση σύναψη ειρήνης. Όταν πήραν την εξουσία άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς στο Μπρεστ-Λιτόφσκ για τη σύναψη ειρήνης. Παρ' όλα αυτά, στις διαπραγματεύσεις κωλυσιεργούσαν προσβλέποντας στο ξέσπασμα της επανάστασης στη Γερμανία. Τελικά υποχρεώθηκαν να υπογράψουν, παρά τους εξαιρετικά επαχθείς όρους, για να αποφύγουν τη συνέχιση του πολέμου και να κερδίσουν χρόνο για να ξαναφτιάξουν το στρατό, που είχε εν τω μεταξύ διαλυθεί. (σ.τ.μ.)

[24] Χοενζόλλερν (Hohenzollern): Η δυναστεία που κυβερνούσε τη Γερμανία μέχρι την επανάσταση του 1918. (σ.τ.μ.)

[25] Κάουτσκυ, Καρλ (1854-1938): Βασικός θεωρητικός του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και της Δεύτερης Διεθνούς. Μετά το θάνατο του Έγκελς και μέχρι το 1910, εθεωρείτο ο κύριος συνεχιστής του έργου των Μαρξ-Έγκελς. Ο Έγκελς, παρ' ότι τον εκτιμούσε, είχε επιφυλάξεις τόσο για τη θεωρητική του σοβαρότητα, όσο και για το χαρακτήρα του, επιφυλάξεις που τον οδήγησαν τελικά να διακόψει σχεδόν ολοκληρωτικά τις σχέσεις μαζί του. Συμμετέχοντας στη θεωρητική μάχη ενάντια στις θεωρίες του Μπερνστάιν, κέρδισε τη φήμη του φύλακα της μαρξιστικής ορθοδοξίας. Παρ' όλα αυτά, έχοντας ανδρωθεί στο διάστημα της σχετικής κοινωνικής ηρεμίας που μεσολάβησε ανάμεσα στην κατάπνιξη της Παρισινής Κομμούνας το 1871 και την πρώτη ρώσικη επανάσταση του 1905, είχε μάθει να αντιμετωπίζει την επανάσταση σαν ένα θεωρητικό ζήτημα. Όταν η ιστορία έφερε την επανάσταση στο προσκήνιο, αποδείχτηκε ανίκανος να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες και άρχισε να γλιστράει προς τα δεξιά. Πρώτη η Λούξεμπουργκ, που είχε πιο στενή συνεργασία μαζί του, αντιλήφθηκε την αποστασία του. Στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πόλεμου κράτησε πατσιφιστική θέση και προσπάθησε να κρατήσει ίσες αποστάσεις ανάμεσα στοη δεξιά, σωβινιστική πτέρυγα της σοσιαλδημοκρατίας και την αριστερή πτέρυγα, με επικαφαλής το Λένιν, τη Λούξεμπουργκ και τον Τρότσκι, που ζητούσαν τη μετατροπή του πολέμου σε επανάσταση. Το 1917, σε συνεργασία με την αριστερή πτέρυγα της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας (Ρόζα Λούξεμπουργκ, Καρλ Λήμπκνεχτ, Φραντς Μέριγκ), ίδρυσε το ανεξάρτητο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (USPD), αλλά αργότερα επέστρεψε στο SPD. Αντιτάχτηκε ανοιχτά στην Οκτωβριανή Επανάσταση, και αφιέρωσε το τελευταίο κομμάτι της ζωής του στον αγώνα εναντίον της. (σ.τ.μ.)

[26] Ζορντάνια Νόε (1870-1953): Γεωργιανός μενσεβίκος, πρωθυπουργός της Γεωργίας από το Μάιο του 1918 μέχρι το Φεβρουάριο του 1921. (σ.τ.μ.)

[27] Τσερετέλι, Ι. Γκ. (1882-1959): Γεωργιανός μενσεβίκος ηγέτης. Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη κράτησε σοσιαλπατριωτική στάση. Ήταν ο κύριος εκπρόσωπος των μενσεβίκων στο σοβιέτ της Πετρούπολης. Μετά την επανάσταση του Οχτώβρη κατέφυγε στη Γεωργία όπου ανέπτυξε αντεπαναστατική δραστηριότητα. Με την πτώση του μενσεβίκικου καθεστώτος μετανάστευσε στις ΗΠΑ. (σ.τ.μ.)

[28] Μουσαβατιστές: Υποστηρικτές του εθνικιστικού μουσουλμανικού κόμματος μουσαβάτ του Αζερμπαϊτζάν, που συνεργάστηκε με τους Τούρκους εισβολείς. (σ.τ.μ.)

[29] Ντασνάκοι: Οπαδοί του αρμενικού εθνικιστικού κόμματος ντασνάκ, που σε συνεργασία με τους δεξιούς σοσιαλεπαναστάτες και τους μενσεβίκους βοήθησαν τη βρετανική εισβολή στη Γεωργία το 1918. (σ.τ.μ.)

[30] Πετλουριστές: Οπαδοί του Σ. Β. Πετλούρα, (1877-1926). Ο Πετλούρα ήταν Ουκρανός δεξιός σοσιαλδημοκράτης. Τον Ιούνιο του 1917 έγινε γενικός γραμματέας στρατιωτικών υποθέσεων της Ουκρανικής Ράντα (βουλής). Μετά την επανάσταση του Οχτώβρη υποκίνησε αντισοβιετικές αγροτικές εξεγέρσεις. Το καλοκαίρι του 1919 κατέλαβε το Κίεβο. Το 1920 βοήθησε την Πολωνία στον πόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία. (σ.τ.μ.)