Προηγούμενο: Πρόλογος στη γερμανική έκδοση του 1872
Επόμενο: Πρόλογος στη γερμανική έκδοση του 1883
Η πρώτη ρωσική έκδοση του Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος, που μεταφράστηκε από τον Μπακούνιν, βγήκε στις αρχές της δεκαετίας του 1860-1870, στο τυπογραφείο του Κολοκόλ[1]. Τότε, η Δύση μπορούσε να δει σ' αυτήν (στη ρωσική έκδοση του "Μανιφέστου") μονάχα ένα φιλολογικό παράδοξο. Μια τέτοια άποψη θα ήταν σήμερα αδύνατη.
Πόσο περιορισμένη έκταση αγκάλιαζε ακόμα τότε (το Δεκέμβρη του 1847) το προλεταριακό κίνημα, το δείχνει πιο ξεκάθαρα το τελευταίο κεφάλαιο του "Μανιφέστου", "Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στα διάφορα κόμματα της αντιπολίτευσης στις διάφορες χώρες". Εδώ λείπουν δηλαδή ίσα-ίσα η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν η εποχή που η Ρωσία αποτελούσε την τελευταία μεγάλη εφεδρεία όλης της ευρωπαϊκής αντίδρασης και που οι Ηνωμένες Πολιτείες απορροφούσαν με τη μετανάστευση το προλεταριακό πλεόνασμα δύναμης της Ευρώπης. Οι δύο αυτές χώρες προμήθευαν την Ευρώπη με πρώτες ύλες και ήταν ταυτόχρονα αγορές κατανάλωσης για τα βιομηχανικά της προϊόντα. Και οι δύο λοιπόν χώρες ήταν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στηρίγματα του καθεστώτος που υπήρχε στην Ευρώπη.
Πόσο τελείως διαφορετικά είναι τα πράγματα σήμερα! Ίσα-ίσα η ευρωπαϊκή μετανάστευση έδωσε τη δυνατότητα στη Βόρεια Αμερική ν' αναπτύξει μια γιγάντια γεωργική παραγωγή, που ο συναγωνισμός της κλονίζει συθέμελα τη μεγάλη και τη μικρή ευρωπαϊκή γαιοκτησία. Η ίδια επίσης μετανάστευση επέτρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες να εκμεταλλευτούν τις τεράστιες βοηθητικές βιομηχανικές τους πηγές με τέτοια ενεργητικότητα και σε τέτοια κλίμακα, που θα πρέπει να σπάσει σύντομα το ως τώρα βιομηχανικό μονοπώλιο της Δυτικής Ευρώπης και ειδικά της Αγγλίας. Και τα δύο αυτά περιστατικά επιδρούν με τη σειρά τους επαναστατικά πάνω στην ίδια την Αμερική. Η μικρή και η μεσαία γαιοκτησία των φάρμερς, αυτό το θεμέλιο όλου του πολιτικού της καθεστώτος, υποκύπτει βαθμιαία στον ανταγωνισμό των γιγάντιων αγροκτημάτων, ενώ στις βιομηχανικές περιφέρειες αναπτύσσεται ταυτόχρονα για πρώτη φορά ένα μαζικό προλεταριάτο και μια μυθική συγκέντρωση των κεφαλαίων.
Ας περάσουμε τώρα στη Ρωσία! Τον καιρό της επανάστασης του 1848-1849 όχι μονάχα οι μονάρχες της Ευρώπης, αλλά και οι ευρωπαίοι αστοί βρήκαν στη ρωσική ανάμειξη τη μοναδική σωτηρία από το προλεταριάτο που μόλις άρχιζε να ξυπνάει. Ανακήρυξαν τον τσάρο αρχηγό της ευρωπαϊκής αντίδρασης. Σήμερα ο τσάρος είναι αιχμάλωτος της επανάστασης στην Γκατσίνα[2] και η Ρωσία αποτελεί την προφυλακή της επαναστατικής δράσης στην Ευρώπη.
Καθήκον του "Κομμουνιστικού Μανιφέστου" ήταν να διακηρύξει ότι είναι αναπόφευκτη η επικείμενη κατάργηση της σύγχρονης αστικής ιδιοκτησίας. Στη Ρωσία όμως, πλάι στην καπιταλιστική αγυρτεία που ανθίζει γρήγορα και στην αστική γαιοκτησία που μόλις τώρα αναπτύσσεται, βλέπουμε ότι η μισή και πάνω γη είναι κοινή ιδιοκτησία των αγροτών. Μπαίνει, λοιπόν, το ερώτημα: Μπορεί άραγε η ρωσική Όμπστσινα, αυτή η σε μεγάλο πια βαθμό υπονομευμένη μορφή της παμπάλαιας κοινοκτημοσύνης της γης, να περάσει κατευθείαν στην ανώτερη, στην κομμουνιστική μορφή της κοινής γαιοκτησίας; Ή αντίθετα θα πρέπει να διατρέξει πρώτα την ίδια πορεία διάλυσης που χαρακτηρίζει την ιστορική εξέλιξη της Δύσης;
Η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί σήμερα σ' αυτό είναι: Αν η ρωσική επανάσταση αποτελέσει το σύνθημα για μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, έτσι που οι δυο μαζί να συμπληρώνουν η μια την άλλη, τότε η τωρινή ρωσική κοινή ιδιοκτησία της γης μπορεί να χρησιμεύσει σαν αφετηρία για μια κομμουνιστική εξέλιξη.
Λονδίνο, 21 τον Γενάρη 1882
Καρλ Μαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς
1)Βλ. σημ. 4 στην εισαγωγή της γερμανικής έκδοσης του 1872. Τυπώθηκε στο "Ελεύθερο Ρωσικό Τυπογραφείο" του Χέρτσεν που έβγαζε και την εφημερίδα Κολοκόλ. Έδρα του τυπογραφείου ήταν μέχρι το 1865 το Λονδίνο, μετά η Γενεύη(...) Προφανώς, οι Μαρξ και Ένγκελς εννοούσαν "αρχές της δεκαετίας του '70", αφού η πρώτη ρωσική έκδοση έγινε το 1869(...) (σημ. γερμ. σύντ.).
2)Μετά τη δολοφονία του τσάρου Αλεξάνδρου Β' από μέλη της μυστικής οργάνωσης "Ναρόντναγια Βόλια" ("Λαϊκή Θέληση") στις 13.3.1881, o διάδοχος του Αλέξανδρος Γ' κρύφτηκε στο παλάτι της Γκατσίνα (κοντά στην Πετρούπολη), με ισχυρή αστυνομική και στρατιωτική φρουρά, γιατί φοβόταν νέες τρομοκρατικές πράξεις της οργάνωσης (σημ. γερμ. συντ.).
Σύμφωνα με το χειρόγραφο.
Γράφτηκε από τους Κ. Μαρξ και Φ. Ένγκελς για τη δεύτερη ρωσική έκδοση του "Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος", Γενεύη 1882 Marx-Engels-Werke, τόμ. 19, σελ. 295-296.