Βιογραφία
Διακεκριμένος Μπολσεβίκος επαναστάτης, μαρξιστής θεωρητικός και λόγιος, ο Λουνατσάρσκι γεννήθηκε στην Πολτάβα της Ουκρανίας. Το 1894 πήγε να σπουδάσει στην Ελβετία, όπου υπήρξε μαθητής του ιδεαλιστή φιλόσοφου Αβενάριους. Πίσω στη Ρωσία το 1896 συνελήφθη και εξορίστηκε στην Καλούγκα για την εμπλοκή του στο σοσιαλδημοκρατικό κίνημα. Το 1901-02 επέστρεψε στο Κίεβο.
Στη διάσπαση του Κόμματος το 1903 ο Λουνατσάρσκι συντάχθηκε με τους Μπολσεβίκους και στη Γενεύη το 1904-1905 συνεργαζόταν στενά με τον Λένιν. Όταν όμως οι Μπολσεβίκοι διασπάστηκαν το 1908, υποστήριξε τις μαχιστικές, ιδεαλιστικές απόψεις της ομάδας του Μπογκντάνοφ. Ταυτόχρονα, διατύπωσε την άποψη ότι οι αμόρφωτοι αγρότες της Ρωσίας θα έπρεπε να προσεγγιστούν με θρησκευτικές ιδέες και όχι με τις μη κατανοητές σε αυτούς σοσιαλιστικές θεωρίες.
Το 1913 μετακινήθηκε στο Παρίσι. Με το ξέσπασμα του πολέμου ο Λουνατσάρσκι πήρε διεθνιστική θέση. Το 1917, μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, εντάχθηκε στην ομάδα των Μεσραγιόντσι, που προσχώρησαν τον Ιούλιο-Αύγουστο στους Μπολσεβίκους. Τον Ιούλιο του 1917 φυλακίστηκε από την κυβέρνηση του Κερένσκι.
Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Λουνατσάρσκι ορίστηκε Κομισάριος Διαφώτισης στην πρώτη σοβιετική κυβέρνηση, θέση στην οποία παρέμεινε ως το 1929. Από τη θέση του αυτή συνεισέφερε τα μέγιστα στην πολιτιστική επανάσταση που δρομολόγησε η σοβιετική κυβέρνηση. Ο Λουνατσάρσκι καθοδήγησε την καμπάνια ενάντια στον αναλφαβητισμό, ενώ πήρε μέτρα για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του παρελθόντος. Τεράστια ήταν η συνεισφορά του στην οργάνωση του σοβιετικού εκπαιδευτικού συστήματος σε όλα τα επίπεδα.
Μετά την οριστική επικράτηση του Στάλιν, το 1929, ο Λουνατσάρσκι απομακρύνθηκε από όλες τις σημαντικές θέσεις του. Το 1933 διορίστηκε πρεσβευτής στην Ισπανία, πέθανε όμως στη Γαλλία, ενώ ταξίδευε για να αναλάβει τη θέση του. Θάφτηκε στο Κρεμλίνο, αργότερα όμως, στη διάρκεια της τρομοκρατίας του 1936-38 και μετά ως το θάνατο του Στάλιν, τα έργα του και η αναφορά του ονόματός του απαγορεύτηκαν στην ΕΣΣΔ. Ο Λουνατσάρσκι διακρινόταν για την ευγένεια και τον ήπιο χαρακτήρα του. Ιδιαίτερα πολυμαθής, γνώριζε έξι γλώσσες, ενώ ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός συγγραφέας. Οι «Επαναστατικές Σιλουέτες» του (1923) περιέχουν αναμνήσεις για δέκα από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης (όχι όμως τον Στάλιν). Έγραψε πλήθος άρθρα για τη σοβιετική εκπαίδευση, αλλά και δοκίμια για τους Πούσκιν, Σω, Προυστ, θεατρικά έργα, κ.ά.