Karl Marks
Prilog jevrejskom pitanju
Pod ovim naslovom Bauer razmatra odnos izmedju kr��anske i jevrejske religije kao i njihov odnos prema kritici. Njihov odnos prema kritici jest njihov odnos "prema sposobnosti da postanu slobodne".
Iz toga proizilazi:
"Kr��anin treba da prijedje samo jedan stupanj, naime svoju religiju, da bi prevladao religiju uop�e", dakle, da bi postao slobodan; "Jevrej, naprotiv, nema samo da prekine sa svojom jevrejskom su�tinom nego i s daljim razvitkom svoje religije, s njenim dovr�enjem, s razvitkom koji mu je ostao stran." (str. 71)
Dakle, Bauer ovdje pretvara pitanje emancipacije Jevreja u �isto religijsko pitanje. Teolo�ka sumnja u to tko ima izgleda da prije postane bla�en, Jevrej ili kr��anin, ponavlja se u prosvije�enom obliku: tko je od obojice sposobniji za emancipaciju? Dodu�e, ne pita se vi�e: da li jevrejstvo ili kr��anstvo osloba�a, nego upravo obrnuto: �to �ini �ovjeka slobodnijim, negacija jevrejstva ili negacija kr��anstva?
"Ako Jevreji �ele postati slobodni, oni ne smiju ispovijedati kr��anstvo, nego uni�teno kr��anstvo, uni�tenu religiju uop�e, tj. prosvje�enost, kritiku i njen rezultat - slobodnu �ovje�nost." (str. 70)
Za Jevreja se jo� uvijek radi o ispovijedanju, ali ne vi�e o ispovijedanju kr��anstva, nego prevladanog kr��anstva.
Bauer zahtijeva od Jevreja da prekine sa su�tinom kr��anske religije, a to je zahtijev koji, kako on sam ka�e, ne proizilazi iz razvitka jevrejske su�tine.
Po�to je Bauer na kraju Jevrejskog pitanja pokazao da jevrejstvo shva�a samo kao grubu religioznu kritiku kr��anstva i pridao mu "samo" religiozno zna�enje, moglo se predvidjeti da �e se i emancipacija Jevreja pretvoriti u filozofsko-teolo�ki akt.
Bauer shva�a idealnu apstraktnu su�tinu Jevreja, njegovu religiju, kao cijelu njegovu su�tinu. Stoga on s pravom zaklju�uje: "Jevrej ne daje ni�ta �ovje�anstvu kada zanemaruje svoj ograni�eni zakon", kada raskida sa cijelim svojim jevrejstvom. (str. 65)
Odnos Jevreja i kr��anina postaje, prema tome, slijede�i: jedini interes kr��anina u emancipaciji Jevreja je op�eljudski, teorijski interes. Jevrejstvo je za religiozno oko kr��anina uvredljiva �injenica. �im njegovo oko prestane da bude religiozno, prestaje ta�injenica da bude uvredljiva. Emancipacija Jevreja sama po sebi nije posao za kr��anina.
Jevrej, naprotiv, da bi se oslobodio, ne treba da obavi samo svoj posao, nego istovremeno i posao kr��anina, da prodje Kritiku sinoptika i �ivot Isusov[AC].
"Neka se sami brinu: oni �e sami odrediti svoju sudbinu; ali historija ne dozvoljava da joj se netko ruga." (str. 71)
Mi poku�avamo da razbijemo teolo�ku formaciju pitanja. Pitanje o sposobnosti Jevreja za emancipaciju pretvara se za nas u pitanje: Koji posebni dru�tveni element treba savladati da bi se ukinulo jevrejstvo? Jer sposobnost za emancipaciju dana�njeg Jevreja jeste odnos jevrejstva prema emancipaciji dana�njeg svijeta. Taj odnos nu�no proizilazi iz posebnog polo�aja jevrejstva u dana�njem porobljenom svijetu.
Promatrajmo zbiljskog svjetovnog Jevreja, ne Jevreja subotara kao �to to �ini Bauer, nego svakodnevnog Jevreja.
Ne tra�imo tajnu Jevreja u njihovoj religiji, nego tra�imo tajnu religije u zbiljskome Jevreju.
Koja je svjetovna osnova jevrejstva? Prakti�ka potreba, sebi�nost.
Koji je svjetovni kult Jevreja? Trgovanje. Tko je njegov svjetovni bog? Novac.
Pa dobro! Emancipacija od trgovanja i novca, dakle od prakti�nog, zbiljskog jevrestva, bila bi samoemancipacija na�ega vremena.
Organizacija dru�tva koja bi ukinula pretpostavke trgovanja, to jest mogu�nost trgovanja, onemogu�ila bi Jevreja. Njegova religiozna svijest bi se, kao neprijatna para, rastvorila u zbiljskom �ivotnom zraku dru�tva. S druge strane: kad Jevrej bude priznao ni�tavnom svoju prakti�nu su�tinu, i kad bude radio na njenom prevladavanju, on �e se izvu�i iz svoga dosada�njeg razvitka rade�i na �ovjekovoj emancipaciji uop�e, okre�u�i se protiv najvi�eg prakti�nog izraza �ovjekova samootudjenja.
Mi u jevrejstvu spoznajemo, dakle, op�i savremeni antisocijalni element, koji je historijskim razvitkom - u kojem su Jevreji u ovom lo�em smislu revnosno saradjivali - dotjeran do svoje sada�nje krajnosti, do krajnosti na kojoj se nu�no mora raspasti.
Emancipacija Jevreja je u svom krajnjem zna�enju emancipacija �ovje�anstva od jevrejstva.
Jevrej se ve� emancipirao na jevrejski na�in.
" Na primjer, Jevrej kojega u Be�u samo trpe odredjuje svojom nov�anom mo�i sudbinu cijele dr�ave. Jevrej koji u najmanjoj njema�koj dr�avi mo�e biti bespravan odlu�uje o sudbini Evrope. Dok se korporacije i cehovi zatvaraju pred Jevrejem ili mu jo� nisu naklonjeni, odva�nost industrije prkosi tvrdoglavosti srednjevekovnih ustanova." (B. Bauer, Jevrejsko pitanje, str. 114.)
Ovo nije jedina �injenica. Jevrej se emancipirao na jevrejski na�in ne samo tako �to je prisvojio nov�anu mo� nego �to je pomo�u njega i bez njega novac postao svjetska sila, a prakti�ni jevrejski duh prakti�nim duhom kr��anskog naroda. Jevreji su se toliko emancipirali koliko su kr��ani postali Jevreji.
"Pobo�an i politi�ki slobodan stanovnik Nove Engleske, - saop�ava na primjer pukovnik Hamilton - jeste neka vrsta Laokona, koji ne �ini ni najmanji napor da se oslobodi zmija koje ga ste�u. Mamon je njihov idol, oni ga ne mole samo usnama nego svim snagama svoga tijela i du�e. U njihovim o�ima zemlja nije ni�ta drugo ve� burza i oni su uvjereni da na ovome svijetu nemaju nikakvo drugo odredjenje nego da postanu bogatiji od svojih susjeda. Torbarenje je ovladalo svim njihovim mislima, izmjena predmeta sa�injava jedinu njihovu razonodu. Kada putuju, oni tako re�i nose naokolo svoju trgovinu i kancelariju na ledjima i ne govore ni o �emu drugome osim o kamati i zaradi. Ako na momente i izgube iz vida svoje poslove, to se dogadja samo zato da bi onju�ili poslove drugih."
�tavi�e, prakti�na vlast jevrejstva nad kr��anskim svijetom postigla je u Sjeverenoj Americi nesumnjiv, normalan izraz, tako da je sama propovijed evandjelja, slu�ba kr��anskog propovjednika postala trgova�ki artikl, i propali trgovac propovijeda evandjelje kao �to se oboga�eni propovednik evandjelja bavi trgovinom.
"Tel que vous le voyez � la t�te d'une congr�gation respectable a commenc� par �tre marchand; som commerce �tant tomb�, il s'est fait ministre; cet autre a d�but� par le sacerdoce, mais d�s qu'il a eu quelque somme d'argent � la disposition, il a laiss� la chaire pour le n�goce. Aux yeux d'un grand nombre, le minist�re religieux est une v�ritable carri�re industrielle."[AD] (Beaumont, l. c., str. 185, 186.)
"La�no je stanje," prema Baueru, "ako se Jevreju u teoriji uskra�uju politi�ka prava, dok on u praksi posjeduje ogromnu silu, a svoj politi�ki utjecaj provodi en gros kad mu je uskra�en en d�tail." (Jevrejsko pitanje, str. 14.)
Protivrje�nost u kojoj se nalaze prakti�na politi�ka mo� Jevreja i njegova politi�ka prava, to je protivrje�nost izmedju politi�ke i nov�ane mo�i uop�e. Dok prva stoji iznad druge idealno, dotle je na djelu postala njezin rob.
Jevrejstvo se odr�alo pored kr��anstva ne samo kao religijska kritika kr��anstva, ne samo kao utjelovljena sumnja u religijsko porijeklo kr��anstva, nego upravo isto toliko zbog toga �to se prakti�ki jevrejski duh, �to se jevrejstvo odr�alo u samom kr��anskom dru�tvu i �ak postiglo svoje najvi�e usavr�enje. Jevrej koji u gradjanskom dru�tvu stoji kao poseban �lan, samo je posebna pojava jevrejstva gradjanskog dru�tva.
Jevrejstvo se nije odr�alo uprkos historiji, nego pomo�u historije.
Iz svoje vlastite utrobe gradjansko dru�tvo neprestano proizvodi Jevreja.
�to je bila, sama po sebi, osnova jevrejske religije? Prakti�ka potreba, egoizam.
Stoga je monoteizam Jevreja u zbiljnosti politeizam mnogih potreba, politeizam koji i zahod �ini predmetom bo�anskog zakona. Princip gradjanskog dru�tva je prakti�na potreba, egoizam, i javlja se u �istom obliku �im je gradjansko dru�tvo iz sebe sasvim porodilo politi�ku dr�avu. Bog prakti�ne potrebe i sebi�nosti jeste novac.
Novac je surevnjivi bog Izraela, pred kojim ne smije postojati nijedan drugi bog. Novac poni�ava sve �ovjekove bogove i pretvara ih u robu. Novac je op�a, za sebe konstituirana vrijednost svih stvari. Stoga je cijeli svijet, �ovjekov svijet, kao i prirodu li�io njihove osebujne vrijednosti. Novac, to je �ovjeku otudjeno bi�e njegova rada i njegova postojanja, i to tudje bi�e njime vlada, a on mu se klanja.
Bog Jevreja se posvjetovio, on je postao svjetovni bog. Zbiljski bog Jevreja jeste mjenica. Njegov bog samo je iluzorna mjenica.
Shva�anje o prirodi koje se formira pod vla��u privatnog vlasni�tva i novca jest zbiljsko preziranje, prakti�ko poni�avanje prirode koja u jevrejskoj religiji dodu�e postoji, ali samo u ma�ti.
U tome smislu Thomas Munzer progla�ava nesnosnim
"�to su sva stvorenja pretvorena u vlasni�tvo, ribe u vodi, ptice u zraku, biljke na zemlji, - jer i stvorenja bi morala postati slobodna."[AE]
Ono �to u jevrejskoj religiji postoji apstraktno - preziranje teorije, umjetnosti, historije, �ovjeka kao samosvrhe - to je zbiljsko svjesno stajali�te, vrlina �ovjeka kao vlasnika novca. I sam rodni odnos, odnos izmedju �ovjeka i �ene itd., postaje predmet trgovine! �enu izla�u prodaji.
Himeri�na nacionalnost Jevreja je nacionalnost trgovca, vlasnika novca uop�e.
Neosnovan zakon Jevreja samo je religijska karikatura neosnovane moralnosti i prava uop�e, karikatura samo formalnih rituala kojima se okru�uje svijet sebi�nosti. I ovdje je najvi�i odnos �ovjeka zakonski odnos, odnos prema zakonima koji za njega va�e, ne zato �to su zakoni njegove vlastite volje i bi�a, nego zato �to vladaju i �to se odstupanje od njih osve�uje.
Jevrejski jezuitizam, isti onaj prakti�ki jezuitizam koji Bauer pokazuje u Talmudu, odnos je svijeta sebi�nosti prema zakonima koji njime vladaju, a lukavo izigravanje ovih zakona sa�injava glavnu vje�tinu ovoga svijeta.
�tovi�e, kretanje ovoga svijeta unutar njegovih zakona nu�no zna�i neprestano ukidanje zakona.
Jevrejstvo se kao religija nije moglo dalje teorijski razvijati zato �to je pogled na svijet prakti�ke potrebe po svojoj prirodi ograni�en i iscrpljuje se u nekoliko poteza.
Religija prakti�ke potrebe mogla je, prema svojoj su�tini, na�i svoje dovr�enje samo u praksi, a ne u teoriji, jer je upravo praksa njena istina.
Jevrejstvo nije moglo stvoriti novi svijet; ono je moglo samo uvu�i u krug svoje djelatnosti nove svjetske tvorevine i nove svjetske odnose, zato �te se prakti�ka potreba, �iji je razum sebi�nost, pasivno odnosi i ne pro�iruje se proizvoljno, nego se nalazi pro�irena s daljnjim razvitkom dru�tvenih prilika.
Jevrejstvo posti�e svoj vrhunac dovr�enjem gradjanskog dru�tva; ali gradjansko dru�tvo se dovr�ava tek u kr��anskom svijetu. Samo pod vladavinom kr��anstva, koje sve nacionalne, prirodne, moralne, teorijske odnose �ini �ovjeku vanjskim odnosima, moglo se gradjansko dru�tvo potpuno odvojiti od dr�avnog �ivota, potrgati sve rodne veze �ovjeka, postaviti egoizam, sebi�nu potrebu na mjesto rodnih veza, rastvoriti �ovjekov svijet u svijet atomisti�kih, neprijateljski suprotstavljenih individuuma.
Kr��anstvo je proizi�lo iz jevrejstva. Ono se opet rastvorilo u jevrejstvu.
Kr��anin je od samoga po�etka bio teoretiziraju�i Jevrej, a Jevrej je, prema tome, prakti�an kr��anin; a prakti�an kr��anin je opet postao Jevrej.
Kr��antsvo je samo prividno prevladalo realno jevrejstvo. Ono je bilo suvi�e uzvi�eno, suvi�e spiritualisti�ko da bi grubost prakti�ne upotrebe uklonilo na drugi na�in do uzdizanjem u plavetnilo neba.
Kr��anstvo je sublimna misao jevrejstva, jevrejstvo je prosta primjena kr��anstva, ali je ta primjena mogla postati op�om tek po�to je kr��anstvo, kao gotova religija, teorijski dovr�ilo samootudjenje �ovjeka od sebe i od prirode.
Jevrejstvo je tek tada moglo posti�i op�u vlast i ospoljenog �ovjeka, ospoljenu prirodu u�initi otudjivim, prodajnim predmetima, koji su pali u ropstvo egoisti�ne potrebe, trgovanja.
Ospoljavanje je praksa ospoljenja. Kao �to �ovjek, dok je religiozan, znade opredmetiti svoje bi�e samo na taj na�in �to ga �ini tudjim, fantasti�nim bi�em, tako se on pod vla��u egoisti�ne potrebe mo�e ispoljavati prakti�ki, proizvoditi predmete prakti�ki, samo podredjuju�i svoje proizvode kao i svoju djelatnost vlasti tudjeg bi�a i pridaju�i im zna�enje tudjeg bi�a - novca.
Kr��anski egoizam bla�enstva nu�no se mijenja u svojoj dovr�enoj praksi u tjelesni egoizam Jevreja, nebeska potreba u zemaljsku, subjektivizam u sebi�nost. Mi ne obja�njavamo �ilavost Jevreja iz njegove religije, nego, naprotiv, iz ljudske osnove njegove religije, iz prakti�ke potrebe, iz egoizma.
Budu�i da se realna su�tina Jevreja na op�i na�in ostvarila, posvjetovila u gradjanskom dru�tvu, gradjansko dru�tvo nije moglo uvjeriti Jevreja u nestvarnost njegove religiozne su�tine, koja je upravo samo idealno gledi�te prakti�ke potrebe. Su�tinu dana�njeg Jevreja ne nalazimo, dakle, samo u pet knjiga Mojsijevih ili u Talmudu, nego u suvremenom dru�tvu, ne kao apstraktnu, nego u najvi�em stupnju empirijsku su�tinu, ne samo kao ograni�enost Jevreja, nego kao ograni�enje dru�tva.
�im dru�tvo uspije da ukine empirijsku su�tinu jevrejstva, trgovanje i njegove pretpostavke, Jevrej �e biti onemogu�en, jer njegova svijest ne�e vi�e imati predmeta, jer �e subjektivna baza jevrejstva, prakti�ka potreba, biti o�ovje�ena, jer �e sukob �ovjekove individualno-osjetilne egzistencije s njegovom generi�kom egzistencijom biti ukinuti.
Dru�tvena emancipacija Jevreja jeste emancipacija dru�tva od jevrejstva.
Naslov originala:
Zur Judenfrage
Pisano u jesen 1843.
Prvi put objavljeno u �asopisu
"Deutsch-Franzosische Jahrbucher", Paris 1844.