Geschreven: 7 juni 1938
Eerste publicatie: 6 juli 1938, intern bulletin van de SWP
Bron: De internationale, jaargang 1, nr. 4, september 1973
HTML: Maarten Vanheuverswyn, voor het Marxists Internet Archive, mei 2004
Onderstaande tekst is een deel van de discussie die Trotski had met enkele Amerikaanse kameraden van de Socialist Workers Party over het overgangsprogramma. Trotski heeft het voornamelijk over de plaats van het programma en over het probleem van de zelfverdediging. Met het oplaaiende fascisme was dit een van de belangrijkste problemen van de revolutionaire beweging. Het gesprek werd op 7 juni 1938 in Trotski’s huis in Mexico gehouden.
De hier gepubliceerde weergave is van een ongecorrigeerd stenografisch verslag. Ook moeten we goed in de gaten houden dat Trotski slecht Engels sprak, waardoor de tekst niet zo vlot is en allerlei schoonheidsfouten vertoont. Op het punt van Roosevelts derde ambtsperiode moeten wij de tekst corrigeren. Trotski zag deze in 1938 niet voor mogelijk. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog echter met zijn vergaande maatschappelijke gevolgen in de VS was de oorzaak dat Roosevelt zijn derde periode wel kreeg.
Onderstaand gesprek is overgenomen uit: ‘Writings of Leo Trotski 1938-39’ uitgegeven bij Merit publishers 1969. Het eerst verscheen deze weergave van het gesprek in het interne bulletin van de S.W.P. no. 6 juli 1938. — De redactie
Het belang van het programma is het belang van de partij. De partij is de voorhoede van de klasse. De partij wordt gevormd door selectie van de meest bewuste, ver gevorderde, meest toegewijde elementen en de partij kan een belangrijke historische rol spelen die niet in directe relatie staat tot zijn numerieke sterkte. Het kan een kleine partij zijn maar een grote rol spelen. Bijvoorbeeld: in de eerste Russische revolutie van 1905 telde de bolsjewistische fractie niet meer dan 10.000 leden, de mensjewistische 10.000 tot 12.000, dat was het maximum. Toen behoorden ze tot dezelfde partij, zodat de partij in zijn geheel niet meer dan 20.000 tot 22.000 arbeiders telde. De partij leidde de sovjets over het hele land, dankzij een juiste politiek en samenhang. Er kan tegenin gebracht worden, dat het verschil tussen het Russische en het Amerikaanse, of van iedere ander oud kapitalistisch land, was dat het Russische proletariaat een helemaal fris, maagdelijk proletariaat was, zonder enige vakbondstraditie en conservatief reformisme.
Het was een jonge, frisse, maagdelijke werkende klasse die leiding nodig had en zocht naar die leiding. En ondanks het feit dat de partij als geheel niet meer dan 20.000 arbeiders telde, leidde deze partij 23 miljoen arbeiders in de strijd. Maar nu, wat is de partij? Waaruit bestaat de samenhang? Deze samenhang is een gemeenschappelijk begrip van de gebeurtenissen, van de taken, en dit gemeenschappelijke begrip — dat is het programma van de partij. Precies zoals moderne arbeiders niet meer zonder gereedschappen kunnen werken zoals de barbaren, zo is het programma van de partij het instrument. Zonder programma moet iedere arbeider zijn gereedschap improviseren, geïmproviseerde gereedschappen vinden, en zo in conflict met elkaar komen. Pas als we de voorhoede hebben georganiseerd op de basis van gemeenschappelijke opvattingen kunnen we handelen.
Men kan zeggen dat we tot op deze dag geen programma hebben. Toch handelen we op dit moment, het programma werd geformuleerd in verschillende artikelen, verschillende moties, enz. In deze zin kondigt het ontwerpprogramma geen nieuwe uitvinding aan, het is niet het geschrift van één man. Het is de samenvatting van collectieve arbeid tot op de dag van heden. Maar zo een samenvatting is absoluut noodzakelijk om de kameraden een idee te geven van de situatie, een gemeenschappelijk begrip. Kleinburgerlijke anarchisten en intellectuelen zijn bang om lid te worden van een partij om deze gemeenschappelijke ideeën en een gemeenschappelijke houding te geven. Daarentegen wensen zij morele programma’s. Maar voor ons is dit programma het resultaat van gemeenschappelijke ervaring. Het wordt niet aan iedereen opgelegd, want wie tot de partij toetreedt, doet dit vrijwillig.
Ik geloof dat het in dit verband belangrijk is om te onderstrepen wat we bedoelen met vrijheid in tegenstelling tot dwang. Het is erg vaak een burgerlijke opvatting dat we een vrije individualiteit zouden moeten hebben. Dat is slechts een fictie, een vergissing, we zijn niet vrij. We hebben geen vrije wil in de zin van de metafysische filosofie. Als ik een glas bier wil drinken handel ik als een vrij mens, maar ik heb niet de behoefte aan bier bedacht. Die komt vanuit mijn lichaam. Ik ben slechts de uitvoerder in zoverre als ik de noodzakelijkheden van mijn lichaam begrijp en ik ze bewust kan bevredigen, heb ik de sensatie van vrijheid. Vrijheid door het begrip van de noodzakelijkheid. Hier is het juiste begrip van de behoefte van mijn lichaam de enige reële vrijheid die aan dieren in iedere situatie is gegeven. En de mens is een dier.
Hetzelfde geldt voor de klasse. Het programma voor de klasse kan niet uit de hemel komen vallen. We kunnen slechts komen tot een begrip van de noodzakelijkheden. In het ene geval was het een lichaam, in het andere geval is het de behoefte van de maatschappij. Het programma is de benadrukking van noodzakelijke behoeften, die we leerden te begrijpen, en daar de behoeften dezelfde zijn voor alle leden van de klasse, kunnen we tot een gemeenschappelijk begrip komen van de taken. Het begrip van deze noodzakelijkheden is het programma. We kunnen verdergaan en zeggen, dat de discipline van onze partij erg streng moet zijn, omdat wij een revolutionaire partij zijn tegenover een reusachtig blok van vijanden, bewust van hun belangen en nu worden we niet alleen aangevallen door de bourgeoisie, maar ook door de stalinisten. De meest venijnige agenten van de bourgeoisie. Absolute discipline is noodzaak maar het moet komen vanuit een gemeenschappelijk begrip. Als het van buiten wordt opgelegd is het een grap. Als het komt vanuit een begrip is het een uitdrukking van persoonlijkheid, maar aan de andere kant is het een grap. Dan is de discipline een uitdrukking van mijn vrije individualiteit. Er is geen tegenstelling tussen persoonlijke wil en de partij, omdat ik op mijn vrije wil toetrad. Ook het programma is op deze basis en dit programma — slechts als we het erg goed begrijpen — kan op een zekere politieke en morele basis geënt zijn.
Het ontwerpprogramma is geen compleet programma. We kunnen zeggen dat er in dit ontwerpprogramma dingen ontbreken, en dat er dingen bij zijn, die door hun aard, niet tot het programma behoren. Dingen die niet tot het programma behoren, zijn de commentaren. Dit programma bevat niet alleen leuzen maar ook kritieken op en polemieken tegen de tegenstanders. Maar het is geen compleet programma. Een compleet programma zou een theoretische uiteenzetting van de moderne kapitalistische maatschappij in zijn imperialistische fase bevatten. De oorzaken van de crisis, de groei van de werkloosheid enz.
In dit ontwerp zijn deze analyses slechts kort samengevat in het eerste hoofdstuk omdat we over deze zaken in artikelen, boeken, e.d., geschreven hebben. We zullen er meer en beter over schrijven. Voor praktisch gebruik is wat we hier gezegd hebben genoeg, omdat we allemaal dezelfde mening zijn toegedaan. Het begin van het programma is niet volledig. Het eerste hoofdstuk is slechts een aanstippen en niet een complete uiteenzetting.
Ook het einde van het programma is niet volledig, omdat we hier niet spreken over de sociale revolutie, over de greep naar de macht door opstand, de omvorming van de kapitalistische maatschappij in de dictatuur en de dictatuur in de socialistische maatschappij. Dit brengt de lezer slechts tot op de stoep. Het is een programma voor de actie van vandaag tot aan het begin van de socialistische revolutie. Van een praktisch standpunt, wat nu het belangrijkste is, hoe we de verschillende strata van het proletariaat in de richting van de sociale revolutie kunnen leiden. Ik heb gehoord dat er nu in New York kameraden zijn begonnen om groepen te organiseren met het doel om niet alleen het ontwerpprogramma te bestuderen en te kritiseren, maar ook om de richting en de bedoelingen uit te werken, om het programma aan de massa’s aan te bieden, en ik geloof, dat dit de beste methode is, die onze partij kan toepassen.
Het programma is alleen de eerste benadering. Het is te algemeen in de zin waarop het wordt aangeboden aan de internationale conferentie in de komende periode. Het drukt de algemene tendens uit van de ontwikkeling in de hele wereld. We hebben er een kort hoofdstuk gewijd aan de semi-koloniale en koloniale landen, we hebben een hoofdstuk gewijd aan de fascistische landen, een hoofdstuk over de Sovjet-Unie en zo verder. Het is duidelijk dat de algemene karakteristieken van de wereldsituatie overeenkomstig zijn, omdat ze alle onder de druk van de imperialistische economie staan, maar ieder land heeft zijn bijzondere voorwaarden. Echter, levende politiek moet bij deze bijzondere voorwaarden in ieder land en zelfs in iedere streek van dat land beginnen.
Daarom is een erg serieuze benadering van het programma de plicht van iedere kameraad in de Verenigde Staten. Er zijn twee gevaren in de uitwerking van het programma. De eerste is om op te abstracte algemene lijnen te blijven en de algemene leuzen te herhalen zonder echt contact met de plaatselijke vakbonden. Dat is de richting van sektarische abstractie. Het andere gevaar is meer direct. Ik haal het in het bijzonder aan naar aanleiding van de militarisatie, gewapende piketten, enz. Sommige kameraden zijn bang, dat dat niet wezenlijk is voor de arbeiders, enz.
De afgelopen dagen las ik een Frans boek, dat geschreven was door een Italiaanse arbeider over de opkomst van het fascisme in Italië. De schrijver is opportunistisch. Hij was een socialist, maar het zijn niet zijn conclusies die interessant zijn, maar de feiten die hij brengt. Hij geeft het beeld van het Italiaans proletariaat, in het bijzonder in de jaren 1920-21. Het was een krachtige organisatie, zij hadden honderdzestig socialistische parlementsleden. Zij hadden meer dan een derde van de gemeenten in handen, de belangrijkste delen van Italië waren in handen van de socialisten. Het centrum van de macht van de arbeiders.
Geen kapitalist kon arbeiders aannemen of ontslaan zonder toestemming van de bond en dat gold zowel voor landbouw- als voor industrie-arbeiders. Het scheen een 49-procentige dictatuur van het proletariaat, maar de reactie van de geringe bourgeoisie en de gedemobiliseerde officieren tegen deze situatie was vreselijk. De schrijver vertelt vervolgens hoe deze kleine bendes organiseerden onder leiding van officieren, die ze per bus in alle richtingen stuurden. In steden van 10.000 inwoners die in handen waren van de socialisten, kwamen 30 georganiseerde mannen, brandden het stadhuis af, staken de huizen in brand, schoten de leiders neer, en bepaalden de voorwaarden waaronder zij voor de kapitalisten moesten werken. Zo gingen zij verder en herhaalden het recept in honderden en honderden steden, de één na de ander. Met verschrikkelijke terreur en dit systematisch optreden vernietigden zij de vakbonden volledig en werden zo de bazen van Italië.
Zij waren een kleine minderheid.
De arbeiders riepen een algemene staking uit.
De fascisten stuurden hun bussen en vernietigden iedere lokale staking en met een kleine georganiseerde minderheid vernietigden zij de arbeidersorganisaties. Hierna kwamen er verkiezingen en de arbeiders kozen onder de terreur hetzelfde aantal afgevaardigden. Zij protesteerden in het parlement totdat dit ontbonden werd. Dat is het verschil tussen formele en feitelijke macht. Alle afgevaardigden waren zeker dat zij macht hadden, toch werd deze kolossale beweging met zijn geest van opoffering neergeslagen, fijngestampt, opgeruimd door ongeveer 10.000 goed georganiseerde fascisten met een opofferingsgeest en goede militaire leiders.
In de Verenigde Staten kan het anders zijn, maar de fundamentele taken zijn dezelfde. Ik las over de tactiek van Hague. Het is een herhaling van een fascistische overval. Hij vertegenwoordigt kleine ondernemers, die woedend werden omdat de crisis zich verdiepte. Hij heeft zijn bende die absoluut ongrondwettig is. Dit is erg besmettelijk. Met het verdiepen van de crisis door het zich over het hele land verspreiden en Roosevelt, die een erg goede democraat is, zal zeggen: “Misschien is het de enige oplossing.” Hetzelfde ging het in Italië. Zij hadden een minister, die de socialisten vroeg. De socialisten weigerden. Hij liet de fascisten toe. Hij dacht dat hij ze als tegenwicht tegen de socialisten kon gebruiken, maar zij verpletterden ook de minister.
Ik denk dat het voorbeeld van New Jersey ook erg belangrijk is. We zouden alles kunnen gebruiken, maar dit in het bijzonder. Ik zal een speciale serie artikelen voorleggen over hoe de fascisten succes boekten. We kunnen op dezelfde manier succes boeken, maar we moeten een kleine, gewapende macht hebben met de steun van de grote massa van arbeiders. We moeten de best gedisciplineerde georganiseerde arbeidersverdedigingscomités hebben, anders zullen we verpulverd worden. Ik geloof dat onze kameraden in de Verenigde Staten zich niet het belang van deze kwestie realiseren. Een fascistische golf kan zich in twee of drie jaar uitspreiden en de beste arbeidersleiders zullen op de ellendigste manier, zoals de negers in het Zuiden, gelyncht worden.
Ik geloof dat de terreur in de Verenigde Staten de afschuwelijkste zal zijn van allen, daarom moeten we beginnen, erg bescheiden, d.w.z. met verdedigingsgroepen, maar ze moeten onmiddellijk op touw gezet worden.
Vraag: Hoe zetten we de verdedigingsgroepen in de praktijk op?
Trotski: Dat is erg eenvoudig. Heb je een piket bij een staking? Als de staking voorbij is, zeggen we dat we onze bond moeten beschermen door het piket permanent te maken.
Vraag: Schept de partij zelf de verdedigingsgroepen met zijn eigen leden?
Trotski: De leuzen van de partij moeten gesteld worden in wijken waar we sympathisanten hebben en arbeiders die ons zullen verdedigen. Maar een partij kan niet een onafhankelijke verdedigingsorganisatie scheppen. De taak om zo een lichaam te scheppen is aan de vakbonden. We moeten deze groepen maken uit kameraden met een erg goede discipline, met goede voorzichtige leiders, die zich niet gemakkelijk laten provoceren, want zulke groepen kunnen natuurlijk gemakkelijk worden geprovoceerd.
De hoofdtaak voor het komende jaar is om conflicten en bloedige botsingen te vermijden. We moeten ze (de groepen) tot een minimum reduceren gedurende vreedzame tijden -met een minderheidsorganisatie tijdens stakingen. Om fascistische bijeenkomsten te voorkomen is het een vraag van krachtsverhoudingen. Wij alleen zijn niet sterk, maar we kunnen een eenheidsfront voorstellen.
Hitler legt zijn succes uit in zijn boek. De sociaaldemocratie was extreem sterk. Hij stuurde een bende met Rudolf Hess naar een sociaaldemocratische bijeenkomst. Hij vertelt dat aan het eind van de vergadering zijn 30 jongens alle arbeiders verdreven hadden en deze niet in staat waren geweest hem te weerstaan. Toen wist hij dat hij zou overwinnen. De arbeiders waren alleen georganiseerd om contributie te betalen. Geen enkele voorbereiding voor andere taken.
Nu moeten wij doen wat Hitler deed. Alleen andersom. Stuur 40 of 50 man om een bijeenkomst te ontbinden. Dit heeft kolossaal belang. De arbeiders worden verstaalde, vechtende elementen, ze worden bazuinen. Het kleinburgerdom denkt: dit zijn serieuze mensen. Wat een succes. Dit heeft een buitengewoon belang, temeer als het gewone volk blind is, achterlijk en onderdrukt. Zij kunnen alleen door succes worden wakker geschud. Wij kunnen alleen de voorhoede wakker schudden, maar deze voorhoede moet de anderen wakker schudden. Daarom herhaal ik dat het een erg belangrijke kwestie is. In Minneapolis, waar we erg bekwame krachtige kameraden hebben, kunnen we beginnen en zo het hele land het voorbeeld geven.
Ik geloof dat het nuttig zou zijn om een klein deel van het ontwerp te bediscussiëren, wat niet voldoende is ontwikkeld in onze tekst. Het is het algemene theoretische gedeelte. In de vorige discussie merkte ik op, dat het theoretische gedeelte van het programma als een algemene maatschappelijke analyse niet volledig gegeven is in het ontwerp, maar is vervangen door enkele korte aanzetten. Aan de andere kant bevat het niet die gedeelten die gaan over de revolutie, de dictatuur van het proletariaat en de opbouw van een maatschappij na de revolutie. Alleen de overgangsperiode wordt beslagen. We hebben vaak herhaald dat het wetenschappelijke karakter van onze activiteiten bestaat uit het feit, dat we ons programma niet aanpassen aan de politieke conjunctuur of de gedachten en stemmingen van de massa’s zoals de stemmingen vandaag zijn, maar dat we ons programma aanpassen aan de objectieve situatie zoals die gegeven wordt door de economische klassenstructuur van de maatschappij. De mentaliteit kan achterlijk zijn, dan is het de politieke taak van de partij de mentaliteit in harmonie te brengen met de objectieve feiten om de arbeiders de objectieve taken te laten begrijpen.
Maar we kunnen niet het programma aanpassen aan de achterlijke mentaliteit van de arbeiders, de mentaliteit, de stemming is een secundaire factor. De primaire factor is de objectieve situatie. Daarom horen wij van deze kritieken of appreciaties voor sommige delen van het programma dat die niet overeenstemmen met de situatie.
Overal vraag ik: “Wat zullen we doen?” Ons programma in overeenstemming brengen met de objectieve situatie of met de mentaliteit van de arbeiders? En ik geloof dat deze vraag eerst gesteld moet worden aan iedere kameraad die zegt dat dit programma niet aan de Amerikaanse situatie is aangepast.
Dit programma is een wetenschappelijk programma. Het is gebaseerd op de objectieve analyse van de objectieve situatie. Het kan niet als geheel begrepen worden door de arbeiders. Het zou erg mooi zijn als de voorhoede het zou begrijpen in de komende periode en dat zij zich tot de arbeiders zouden keren en zeggen: “Jullie moeten jezelf beschermen tegen het fascisme.”
Wat verstaan we onder de objectieve situatie? Hier moeten we de objectieve voorwaarden analyseren voor een sociale revolutie. Deze voorwaarden worden gegeven in de werken van Marx en Engels en zijn wat betreft hun essentie vandaag de dag nog onveranderd. Ten eerste zei Marx eens dat geen maatschappij verdwijnt totdat zij al haar mogelijkheden totaal heeft uitgeput. Wat wil dit zeggen? Dat we niet een maatschappij door subjectieve wil kunnen elimineren, dat we niet een opstand kunnen organiseren zoals de blanquisten. Wat betekent “mogelijkheden”? Dat “een maatschappij niet kan verdwijnen”? Zolang als de maatschappij de mogelijkheid bezit om haar productieve krachten te ontwikkelen en de natie rijker te maken blijft hij sterk en stabiel. Dat was de voorwaarde voor de slavenmaatschappij, de feodale en de kapitalistische maatschappij.
Hier komen we tot een erg interessant punt, dat ik onlangs analyseerde in mijn inleiding tot het Communistisch Manifest.
Marx en Engels wachtten gedurende hun hele leven op een revolutie. Speciaal in de jaren 1848 tot 1850 verwachtten ze een sociale revolutie. Waarom? Zij zeiden, dat het kapitalistisch systeem gebaseerd op privé-winst een rem was geworden voor de ontwikkeling van de productiekrachten. Was dit juist? Ja en nee. Het was juist in de zin, dat als de arbeiders in staat waren geweest te voorzien in de behoeften van de negentiende eeuw en de macht hadden gegrepen, de ontwikkeling van de productiekrachten veel sneller zou zijn geweest en de natie rijker. Maar gegeven, dat de arbeiders er niet toe in staat waren, bleef het kapitalistische systeem met zijn crises enz.
Nu daalt de algemene lijn. De laatste oorlog (1914-18) was een resultaat van het feit dat de wereldmarkt te smal was geworden voor de ontwikkeling van de productiekrachten en iedere natie probeerde alle anderen terug te drijven en de wereldmarkt te veroveren voor zijn eigen doeleinden. Ze konden niet slagen en nu zien we dat de kapitalistische maatschappij een nieuwe fase binnengaat. Velen zeggen, dat het een resultaat van de oorlog was, maar de oorlog was een resultaat van het feit, dat de maatschappij al zijn mogelijkheden had uitgeput. De oorlog was alleen een uitdrukking van zijn onmogelijkheid tot verdere expansie.
We zien dat na de oorlog de historische crisis dieper en dieper werd. De kapitalistische ontwikkeling was voorspoed en crisis, maar de som van de crises verhief zich over de voorspoed. Beginnen we met de oorlog, zien we de cycli van crises en voorspoed in dalende lijn gaan. Het betekent nu dat de maatschappij al zijn innerlijke mogelijkheden totaal heeft uitgeput. Hij moet vervangen worden door een nieuwe maatschappij of de oude maatschappij zal in barbarij vervallen net zoals de Griekse en Romeinse beschavingen omdat die al hun mogelijkheden hadden uitgeput en er geen klasse was die hen kon vervangen.
Wat is de kwestie nu en speciaal in de Verenigde Staten? De eerste eis voor een nieuwe maatschappij is dat de productiekrachten voldoende ontwikkeld moeten zijn om zodoende de geboorte van een hogere trap mogelijk te maken. Zijn de productiekrachten hiervoor voldoende ontwikkeld?
Ze waren in de negentiende eeuw al voldoende ontwikkeld — niet zo goed als nu maar wel voldoende. Speciaal nu zou het in de VS erg eenvoudig zijn voor een goede statisticus te bewijzen dat als de Amerikaanse productiekrachten zouden worden vrijgelaten ze zelfs vandaag de dag zich konden verdubbelen of verdrievoudigen. Ik ben er voorstander van dat onze kameraden zo’n statistisch onderzoek zullen ondernemen. De tweede conditie: er moet een nieuwe progressieve klasse zijn die voldoende omvangrijk is en economisch invloedrijk is om haar wil op de maatschappij te drukken. Deze klasse is het proletariaat. Het moet de meerderheid van de natie zijn of moet de mogelijkheid hebben om de meerderheid te leiden.
In Engeland is de arbeidersklasse de absolute meerderheid. In Rusland was dat de minderheid maar het had de mogelijkheid om de arme boeren te leiden. In de VS is het op zijn minst de helft van de bevolking maar het heeft de mogelijkheid om de boeren te leiden. De derde factor is de subjectieve factor. De klasse moet zijn maatschappelijke positie begrijpen en zijn eigen organisaties hebben. Dit is de voorwaarde, wat nu in het historisch gezicht ontbreekt. Sociaal is het niet alleen mogelijk maar een absolute noodzaak in de zin dat het óf socialisme óf barbarij betekent.
Dat is het historisch perspectief. We haalden in de discussie aan dat de heer Hague niet de een of andere stomme kerel is die zich een of ander middeleeuws systeem voorstelt dat in zijn stad bestaat. Hij is een vooruitgeschoven verkenner van de Amerikaanse kapitalistische klasse.
Jack London schreef een boek: “The Iron Heel”. Ik raad het bij deze aan.
Het werd geschreven in 1917. In die tijd leek het een verschrikkelijke droom, maar nu is het absolute realiteit. Hij beschrijft de ontwikkeling van de klassenstrijd in de VS, waarbij de kapitalistische klasse de macht behoudt door verschrikkelijke terreur. Het is het beeld van het fascisme.
De ideologie die hij geeft komt zelfs overeen met die van Hitler. Het is erg interessant.
In Newark begint de burgemeester Hague te imiteren en zij zijn allemaal geïnspireerd door Hague en door de grote bazen. Het is absoluut zeker dat Roosevelt nu in de crisis zal zien dat hij niets kan doen met democratische middelen. Hij is geen fascist zoals de stalinisten beweerden in 1932. Maar zijn initiatief zal worden verlamd.
Wat kan hij doen? De arbeiders zijn ontevreden. De grote ondernemers zijn ontevreden. Hij kan alleen maar manoeuvreren tot het einde van zijn ambtsperiode. En dan goeie dag zeggen.
Een derde ambtsperiode is voor Roosevelt absoluut uitgesloten. De imitatie van de burgemeester van Newark is buitengewoon belangrijk. In twee of drie jaar kun je een sterke fascistische beweging hebben met een Amerikaans karakter.
Wie is Hague? Hij heeft niets te maken met Mussolini of Hitler, maar is een Amerikaans fascist. Waarom is hij opgestaan? Omdat de maatschappij met democratische middelen gerund kan worden. Het zou natuurlijk onaanvaardbaar zijn om in hysterie te vervallen. Het gevaar dat de arbeidersklasse door de gevolgen uitgeschakeld zal zijn is onomstotelijk maar we kunnen dit gevaar alleen bestrijden door energieke systematische ontwikkeling van onze eigen activiteit onder adequate revolutionaire leuzen en niet door fantastische pogingen om over onze eigen hoofden te springen. Democratie is alleen de heerschappij van de grote ondernemers. We moeten goed begrijpen wat Lundberg in zijn boek aantoonde: dat zestig families de VS regeren. Maar hoe? Door democratische middelen, tot op vandaag. Zij zijn een kleine minderheid, omringd door middenklasse, het kleinburgerdom en de arbeiders. Zij moeten de mogelijkheid hebben om de middenklasse van deze maatschappij te interesseren. Zij moeten niet nietsontziend worden. Hetzelfde geldt voor de arbeiders. Op zijn minst voor de hogere lagen, als zij gemobiliseerd kunnen worden, kunnen zij de revolutionaire mogelijkheden van de lagere lagen breken en dit is de enige manier voor een werkende democratie.