Leon Trotski

Gregus op de lijst voor de Democraten[1]

Bron: Golos (De Stem) 10 december 1914
Vertaling: naar het Engels; Pete Dickenson, naar het Nederlands; Peter den Haan
HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren?

Omdat de Russische censuur verhindert dat de Russische liberalen hun vaderlandslievende enthousiasme over de bevrijdingsmissie van het Russische leger kunnen uitdrukken, nam dhr. Miljoekov[2] met veel genoegen de gelegenheid te baat om via een interviewer zijn hoop en verwachting te delen met de Europese publieke opinie.

De oorlog heeft tot taak “het militarisme te vernietigen” en “de principes van de democratie te versterken”. Dit hebben we al te vaak gehoord en bovendien ook nog vanuit verschillende gezichtspunten. Maar het volle vertrouwen in de militaire overwinning van de democratie krijg je natuurlijk alleen als deze stem ter verdediging ervan haar oorsprong vindt in de baarmoeder van het Russische patriottisme. Want uiteindelijk blijkt dat het oude parlementaire Engeland, zoals de gebeurtenissen maar weer hebben aangetoond, te weinig militaire bronnen heeft om een bevrijdingscampagne op het Europese continent te volvoeren. Het is al haast onmogelijk om het republikeinse Frankrijk met haar 40 miljoen zielen met deze taak op te zadelen. Namelijk de taak van het hervormen en herstructureren van Europa. En het is daarom des te geruststellender om van dhr. Miljoekov de bevestiging te krijgen dat het tsaristische Rusland, met haar onuitputtelijke hoeveelheden menselijke hulpkrachten, hoewel helaas, nogal in financiële problemen, de taak op zich heeft genomen om “het militarisme te vernietigen” en “de principes van de democratie te versterken”. De oorlog die aan Russische zijde wordt geleid door groothertog Nikolai is feitelijk “een kolossale revolutie; tegen het militarisme en voor de vaderland, tegen het imperialisme en voor de democratie”.[3] Het is helaas niet duidelijk wie nu precies dit programma aanhangt; dhr. Miljoekov of groothertog Nikolai. Als de groothertog dit programma steunt, waarom moet Miljoekov er zich dan over uitspreken… in het Italiaans? En als alleen Miljoekov het steunt, op welke wijze dient dit dan de beïnvloeding van het Russische leger en de Russische diplomatie? Over deze kwestie blijft Miljoekov vaag. “Na deze bloedige orkaan”, zo zegt hij, “heeft het volk serieus recht op vrede en verlichting van het ondragelijke juk der wapenen”. Wij vinden echter helemaal niet dat het “recht” van de volkeren op vrede en vrijheid van militarisme gesterkt moet worden door een “bloedige orkaan”. Maar los hiervan, welke feitelijke krachten in de samenleving zullen worden opgeroepen om dit platonische recht op vrede te bewerkstelligen? “De overwinnende democratieën”, zegt deze liberale politicus, “moeten niet alleen de elkaar bevechtende landen dwingen zich te ontwapenen, maar ook de neutrale landen”. Het lijkt bijna een antwoord, totdat je de opmerking ontleed. ‘De overwinnende democratieën’, daarmee wordt Engeland en Frankrijk bedoeld. Maar hoe zit het met de overwinnende autocratie? Deze zou zich duidelijk ook moeten ontwapenen? De leider van de Kadetten doet dus een beroep op Frankrijk en Engeland, anders kletst hij onzin, om het tsarisme onder dwang te ontwapenen. Hier hebben we dus een Russische liberaal die een revolutionair programma ontwikkeld, in het Italiaans!

Op welke wijze de ‘overwinnende democratieën’ deze taak zullen vervullen ten aanzien van de overwinnende autocratie is dus niet geheel duidelijk. Het tsarisme kan niet met blote handen worden aangepakt. Om dit programma uit te voeren stelt Miljoekov in essentie dus een oorlog voor van Frankrijk en Engeland tegen Rusland; om het “recht op vrede” te verzekeren. Maar slaan we niet volledig de plank mis in het interpreteren van de gedachten van de heer Miljoekov? Rekent dhr. Miljoekov tenslotte niet ook het tsaristische Rusland tot de overwinnende democratieën, op eenzelfde wijze als de semi-officiële voorloper van de Russische democratie Sobakevitsj,[4] die Elizaveta Vorobya op gewiekste wijze tot man veranderde? En is het niet juist deze traditie van Sobakevitsj, die het uitgangspunt vormt van alle liberale-patriottische speculatie van Miljoekov? In het Italiaans en in het Russisch? Een clowneske versie van Elizaveta Vorobya zou er hartelijk in zijn vuist over hebben gelachen, ware het niet dat de ruwe omstandigheden hem hadden beroofd van vele giften, waaronder die van de ironie.

Klaarblijkelijk had Miljoekov het gevoel dat dit alles niet helemaal duidelijk overkwam, of misschien dat interviewer Magrini het idee aan hem voorstelde. De leider der Kadetten zag zichzelf gedwongen over te schakelen van de vooruitzichten van internationaal pacifisme en internationale democratie naar de tekortkomingen van het binnenlandse systeem. “Aan de vooravond van de oorlog”, was Miljoekov gedwongen toe te geven, “was de Russische bevolking vervuld van een grote weerzin dat met veel energie haar uitdrukking vond... Er waren onlusten op straat, veroorzaakt door heftige stakingen”. Zijn de oorzaken van die onrust nu weggenomen? Miljoekov durft dat niet te beweren. Maar hij claimt, niet geheel ongegrond, wel wat anders: “alle opeengestapelde Russische ontevredenheid tegen de bureaucratie vond haar uitlaatklep tegen Duitsland, als een dijk die doorbrak”. Met andere woorden, Miljoekov erkende dat de oorlog de zaak van de reactionairen een grote dienst bewees, waardoor ons doorlopende interne gevaar zich kon verhullen achter een buitenlandse dreiging en waardoor de publieke onrust op een verkeerd spoor kon worden geleid. Kort samengevat: militante reactie belazerde de bevolking. Maar niet de gehele bevolking. Wij weten van de handelingen van de sociaaldemocratische vertegenwoordigers en de trudoviki , over de illegale verklaringen, het antwoord aan Vandervelde en de arrestatie van de Sociaaldemocratische Conferentie.[5] En, ten laatste, onze ‘Stem’ hebben we niet toevallig laten horen, zij weerspiegelt de gevoelens en opvattingen van een bepaald deel van het volk. Aan wiens zijde staat Miljoekov? Aan de kant van diegenen die de boel belazeren of aan de kant van degenen die zulke praktijken ontmaskeren? Hij staat aan de kant van hen die voor de gek gehouden willen worden, om zo de mogelijkheid te behouden ze te blijven misleiden. Tenslotte is dit in het algemeen de bescheiden rol in de geschiedenis van het Russische liberalisme!

Vasthoudend aan zijn betoog zegt de leider van het Russische liberalisme tegen de Italianen dat: “na de oorlog de Russische regering gedwongen zal zijn om toe te geven aan de noodzakelijke democratische hervormingen”. Waarom precies? “Als bondgenoot van Frankrijk en Engeland voert de Russische natie een oorlog ter verdediging van democratische principes. Waarom zouden deze principes in ons land dan niet overwinnen?” Volledig juist: een regering die oorlog voert in het belang van democratische principes zou er voor alles voor zorgen dat deze principes overwinnen in eigen land. Maar juist daarom is het een absurde en schandalige leugen om te stellen dat de tsaristische regering in staat is oorlog te voeren in naam van “democratische principes”. Dat de verovering van Galicië, Perzië, Armenië, Constantinopel en de Bosporus bijdragen aan de ontwikkeling van het Russische kapitalisme, daarover bestaat geen twijfel. Maar op die basis is het niet de democratie die zal bloeien, maar militant imperialisme, dat zich met een ijzeren bundel van vuur zal willen uitbreiden naar de Balkan, Centraal en Zuid-Azië en het Verre Oosten.

Zelfs de Italiaanse interviewer was blijkbaar niet helemaal gerust op de democratische cheque voor een onzekere toekomst die door dhr. Miljoekov werd uitgeschreven. Hij was benieuwd naar de huidige situatie. Welk nieuws was er over Polen, Finland, de Kaukasus en de Joden? Hierop verlepte de liberale leider onmiddellijk. “U kan zich voorstellen dat” Polen de beloofde autonomie zal krijgen. Wij zullen in ieder geval “pleiten” voor de autonomie van Finland, waar op dit moment maatregelen van Bobrikorovski worden geïntroduceerd, waarvoor ooit Plehve[6] nog bang voor was. “Misschien” dat de Kaukasus autonoom kan worden. De Joden? “Helaas zien we onder de soldaten in Polen een sterke antisemitische propaganda. De joden worden beschuldigd van spionage”. En dat is dan het volledige onderpand voor de democratie?

Maar nee, gelukkig. Miljoekov heeft nog een troefkaart. “De grootste overwinning die we op de Duitsers hebben geboekt is de vernietiging van het alcoholisme!” Wat hebben de Duitsers daarmee te maken, vragen we ons perplex af? Is dit een toespeling op Graaf von Witte, grondlegger van het drankmonopolie en hoofd van de pro-Duitse partij aan het Hof? Integendeel. Het is een misvatting naar enige verbanden te zoeken in dit antwoord, of ideeën in het algemeen. Een van de doelen van de oorlog is, zoals we inmiddels al weten, om alle klachten en opgehoopte weerstand tegen de bureaucratie in een ander “riool” te geleiden; tegen Duitsland. Het Russische liberalisme heeft de taak op zich genomen hiervoor een van de uitvoerders te zijn. En in verband hiermee is het noodzakelijk om zijdelings ook een verwijzing te maken en afstand te nemen van de goedkope praatjes voor de vaak die de liberalen op het anti-alcohol congres naar voren brachten; dat met verbod op alcohol niets wordt bereikt, dat het noodzakelijk is het culturele niveau van het volk te doen stijgen, dat er ruimte nodig is voor initiatieven uit het volk, etc., etc. Als hierover niets zou worden gezegd zal de Italiaan waarschijnlijk nooit raden dat de Russische ambachtsman tegenwoordig methanol of spiritus drinkt.

Er valt nog veel meer te zeggen over dit interview en we voelen ons de gehele tijd al ongemakkelijk over het politieke niveau waarmee wij de lezer lastig moeten vallen. Deze vervloekte periode zal door toekomstige geschiedkundigen worden gelaakt, niet alleen vanwege zijn tijdperk van brutaliteit en wreedheid, maar ook als een tijdperk van domheid en schijnheiligheid. Deze kenmerken zijn niet toevallig, ze weerspiegelen de enorme kloof tussen enerzijds de oorlog en anderzijds de gehele menselijke cultuur. Verrast door de heropleving van de meest afschuwelijke barbarij passen individuen, partijen en naties door domheid of hypocrisie hun nog niet vergeten opvattingen en bewoordingen over een complexe cultuur aan, in lijn met de feiten van bloedige plunderingen en massamoord. Het Russische liberalisme is daarop geen uitzondering, maar zij bevindt zich in een moeilijkere positie. Omdat het natuurlijke karakter van het tsarisme zich onvergelijkelijk briljant in deze oorlog manifesteert in zowel Lemberg[7] als in Sint Petersburg, heeft het Russische liberalisme in haar goedpraterij diep moeten putten uit beide ideologische “bestanddelen”; schijnheiligheid en domheid.

“Weet u”, zegt Miljoekov tegen de Europese publieke opinie, “hier is onze maatschappelijk gezinde Gregus uit Riga. Eerst was hij werkzaam in ons marteldepartement waar hij de hielen van gevangengenomen democraten verbrandde met kaarsen die door de staat ter beschikking werden gesteld. En nu hebben wij hem verplaatst naar Lemberg, met dezelfde kaarsen van de staat in handen, om een baken te zijn voor de democratie.” Volkeren hebben het recht op vrede en vrijheid verlost van het militarisme. Maar beide, vrede en vrijheid, zullen nooit een Gregus produceren, een moordenaar op de Democratische lijst.

_______________
[1] Gregus was een beruchte bewaker, die gevangenen in Riga martelde na de revolutie in 1905.
[2] Pavel Miljoekov was de leider van de Constitutionele Democratische Partij, ook wel Kadetten genaamd. Hij was de meest prominente Russische liberaal en steunde de oorlog. Trotski becommentarieerd een interview dat hij gaf aan een Italiaanse krant.
[3] Groothertog Nikolai was niet alleen de legeraanvoerder, maar ook een ultrareactionair die steun gaf aan de Zwarte Honderd, een antisemitische terreurorganisatie.
[4] Dit is een verwijzing naar het boek van Gogol; Dode Zielen. Hierin verkoopt de gierige en corrupte landeigenaar Sobakevitsj een vrouwelijke horige (of ziel) door haar een man te laten lijken door simpelweg de a van de achternaam te verwijderen (zo wordt in Rusland verschil tussen man of vrouw aangegeven, door een a toe te voegen) en hierdoor meer geld ervoor te krijgen.
[5] 11 sociaaldemocraten, waarvan 6 mensjewieken en 5 bolsjewieken weigerden in de Doema voor de oorlogskredieten te stemmen. De trudoviks, de Boerenpartij, weigerde ook voor te stemmen. Emile Vandervelde was een prominente leider van de sociaaldemocraten in België en in de Tweede Internationale. Hij verzocht de sociaaldemocratische vertegenwoordigers in de Doema per brief om de oorlogskredieten te steunen. De bolsjewistische vertegenwoordigers beantwoordde hem door afstand te nemen van de brief. De tsaristische autoriteiten vielen vervolgens een conferentie van de bolsjewieken in Sint Petersburg binnen en arresteerde alle aanwezigen.
[6] Nikolai Bobrikov was de voormalige gouverneur-generaal van Finland toen het onderdeel was van het tsaristische rijk. Hij was berucht voor de golf van onderdrukking en russificatie die hij op de Finse bevolking losliet. In 1904 werd hij gedood door een Finse nationalist. Vjachislav von Plehve was het hoofd van de tsaristische geheime politie en daarna Minister van Binnenlandse Zaken. Ook een ultra-reactionair en ook in 1904 vermoord, in dit geval door iemand van de Sociaal Revolutionaire Partij.
[7] Lemberg heet tegenwoordig Lviv en ligt in de Oekraïne. Het werd 2 jaar geleden kort heroverd door de Russen, tijdens de burgeroorlog.