Friedrich Engels
De ontwikkeling van het socialisme van utopie tot wetenschap
Het hiernavolgende geschrift is ontstaan uit drie hoofdstukken van mijn werk ‘De heer Eugen Dührings omwenteling van de wetenschap’, Leipzig 1878. Ik heb het samengesteld voor mijn vriend Paul Lafargue ter vertaling in het Frans en er nog enkele uiteenzettingen aan toegevoegd. De door mij doorgeziene Franse vertaling verscheen voor het eerst in de ‘Revue socialiste’ en daarna zelfstandig onder de titel ‘Socialisme utopique et socialisme scientifique’, Parijs 1880. Een naar de Franse vertaling gemaakte uitvoering in het Pools is zojuist in Genève verschenen onder de titel ‘Socyjalizm utopijny a naukowy’ bij Imprimerie de l’Aurore, Genève 1882.
Het verrassende succes van de vertaling van Lafargue in de Franstalige landen en met name in Frankrijk zelf moest noodzakelijkerwijs de vraag bij mij doen rijzen of een afzonderlijke uitgave in het Duits van deze drie hoofdstukken niet evenzeer nuttig zou zijn. De redactie van de Züricher ‘Sozial-democrat’,[2] deelde me toen mede, dat binnen de Duitse sociaaldemocratische partij algemeen het verlangen kenbaar werd gemaakt naar de uitgifte van nieuwe propagandabrochures, en ze vroeg mij of ik die hoofdstukken daarvoor niet wilde aanwijzen. Ik was het daar vanzelfsprekend mee eens en stelde mijn werk ter beschikking.
Maar het was oorspronkelijk helemaal niet geschreven voor de directe propaganda onder het volk. Hoe zou een allereerst zuiver wetenschappelijk werk zich daartoe lenen? Welke wijzigingen in vorm en inhoud waren er noodzakelijk?
Wat de vorm aangaat konden alleen de vele vreemde woorden bedenkingen opwekken. Maar reeds Lassalle was in redevoeringen en propagandistische geschriften bepaald niet zuinig geweest met vreemde woorden, en voor zover ik weet, heeft men zich daar niet over beklaagd. Sinds die tijd hebben onze arbeiders veel meer en veel regelmatiger kranten gelezen en zijn daardoor in dezelfde mate meer vertrouwd geworden met vreemde woorden. Ik heb me beperkt tot het verwijderen van alle overbodige vreemde woorden. Bij de onvermijdelijke heb ik ervan afgezien er zogenaamde verklarende vertalingen aan toe te voegen. De onvermijdelijke vreemde woorden, doorgaans algemeen aanvaarde wetenschappelijk-technisch uitdrukkingen, zouden nu eenmaal niet onvermijdelijk zijn indien men ze kon vertalen. De vertaling vervalst dus de betekenis; in plaats van te verklaren schept ze verwarring. Mondelinge uiteenzetting doet hier veel meer deugd.
De inhoud daarentegen, zo meen ik te mogen beweren, zal de Duitse arbeiders weinig moeilijkheden opleveren. Moeilijk is eigenlijk slechts het derde deel, echter veel minder voor de arbeiders, wier algemene levensomstandigheden het samenvat, dan voor de ‘ontwikkelde’ bourgeois. Bij de talrijke aanvullingen, die ik hier heb gemaakt, heb ik inderdaad minder aan de arbeiders gedacht dan aan ‘ontwikkelde’ lezers; het slag mensen als meneer de afgevaardigde von Eynern, meneer de Geheimrat Heinrich von Sybel en andere Treitschkes, die de onweerstaanbare drang in zich voelen hun afgrijselijke onwetendheid en hun daardoor begrijpelijke kolossale misvatting van het socialisme telkens weer zwart op wit ten beste te geven. Wanneer Don Quichotte zijn lans op windmolens richt, doet hij dat ambtshalve en in zijn rol, Sancho Panza echter kunnen wij iets dergelijks onmogelijk toestaan.
Dergelijke lezers zullen zich er ook over verwonderen, als ze in een schetsmatig aangegeven ontwikkelingsgeschiedenis van het socialisme op de kosmogenie van Kant en Laplace stuiten, op de moderne natuurwetenschap en op Darwin, op de klassieke Duitse filosofie en op Hegel. Maar het wetenschappelijk socialisme is nu eenmaal in wezen Duits product en kon slechts ontstaan bij die natie, in welker klassieke filosofie de traditie van de bewuste dialectiek levend gebleven was: in Duitsland.[3]
De materialistische geschiedbeschouwing en haar speciale toepassing op de moderne klassenstrijd tussen proletariaat en bourgeoisie was slechts mogelijk door middel van de dialectiek. En als de schoolmeesters van de Duitse bourgeoisie de herinnering aan de grote Duitse filosofen en aan de door hen gedragen dialectiek hebben doen verdrinken in het moeras van een doods eclecticisme en wel in die mate dat wij gedwongen zijn de moderne natuurwetenschap als getuige op te roepen om de dialectiek in de werkelijkheid op de proef te stellen — dan zijn wij Duitse socialisten er trots op niet alleen af te stammen van Saint-Simon, Fourier en Owen, maar ook van Kant, Fichte en Hegel.
Londen, 21 september 1882
_______________
[1] Het eerst in het Frans verschenen werk werd in maart 1883, door Engels zelf voorbereid, in het Duits uitgegeven door de uitgeverij van de ‘Sozialdemocrat’. Op het titelblad staat overigens als jaar van verschijning 1882 aangegeven. Als aanhangsel werd Engels’ werk ‘De mark’ afgedrukt. De uitgeverij van de ‘Sozialdemocrat’ bevond zich van 1879 tot 1890 in het buitenland wegens de in Duitsland geldende Socialistenwet.
[2] De Sozialdemocrat was het centrale orgaan van de Duitse sociaaldemocratie; het verscheen tijdens de Socialistenwet van september 1879 tot september 1888 in Zürich en vanaf oktober 1888 tot 27 september 1890 in Londen. Marx en Engels corrigeerden fouten van het tijdschrift en hielpen het centrale orgaan om de marxistische lijn door te zetten. Engels zelf heeft aan het blad meegewerkt.
[3] ‘In Duitsland’ is een schrijffout. Er moet staan: ‘bij Duitsers’. Want hoe onvermijdelijk enerzijds de Duitse dialectiek was bij de wording van het wetenschappelijke socialisme, even onvermijdelijk waren daarbij de ontwikkelde economische en politieke verhoudingen in Engeland en Frankrijk. De — in het begin van de jaren veertig nog veel meer dan vandaag — achtergebleven economische en politieke ontwikkelingstrap van Duitsland kon op zijn hoogst socialistische karikaturen voortbrengen (zie ‘Commun. Manifest’, III, 1. c: ‘Het Duitse of “ware” socialisme’). Pas doordat de in Engeland en Frankrijk geschapen economische en politieke toestanden onderworpen werden aan de Duits-dialectische kritiek, pas toen werkelijk resultaat geboekt worden. Van die kant bezien is het wetenschappelijke socialisme dus geen uitsluitend Duits, maar evenzeer een internationaal product. (Deze voetnoot werd door Engels aan de derde Duitse druk van 1883 toegevoegd.)