Herman Gorter
Het imperialisme, de wereldoorlog en de sociaaldemocratie
Hoofdstuk 4
De eerste gelegenheid deed zich aan de Internationale voor, de eerste sinds haar bestaan sinds 1864, - om niet in woorden, niet met een demonstratie, maar met één zelfde daad van alle partijen die haar samenstellen, te tonen dat zij één was.
Het nationale van elke partij kon verdwijnen, voor het eerst, en in het internationale opgaan.
Het internationale, het vaderlandloos zijn - altijd nog min of meer een masker, gehuicheld, - of alleen als mooie bloem, mooi sieraad gebruikt, - kon nu tegen de voortdurende bewapening en de eindelijke oorlog, door het imperialisme volkomen, in al zijn kracht en macht, tevoorschijn komen.
En wie voelt niet dat dit de gelegenheid was? Nu alle naties gingen strijden? Gingen strijden voor hetzelfde doel, hetzelfde bezit. De wereld.
Welke socialist heeft niet altijd gehoopt en verwacht en verlangd dat dit eindelijk zou komen: één actie van alle partijen van alle naties van het internationale kapitaal, gericht tegen het ganse wereldproletariaat, tegen de gehele wereldarbeidersklasse?
Men had hem, deze oorlog, ook al jaren zien aankomen.
Talrijke schrijvers, Kautsky vooral, hadden er op gewezen dat de tegenstellingen tussen de grote machten, tot deze geweldigen wereldoorlog kon voeren, zeer waarschijnlijk voeren moest, en dat de revolutie van zulk een oorlog het gevolg kon zijn.
Hilferding had in zijn boek Das Finanzkapital, dat als het ware een vervolg op Marx’ Kapitaal is, en de fase van het kapitalisme behandelt die Marx niet meer heeft beleefd, duidelijk gemaakt welke oorzaken tot het imperialisme voeren.
De congressen in Stuttgart en Bazel hadden het proletariaat opgedragen om, met alle middelen en tot het uiterste, deze wereldoorlog te voorkomen.
Men was dus niet onvoorbereid.
Alleen, hij kwam nog kolossaler dan men gedacht had. Zo algemeen had men zich de deelname van de kapitalistische staten toch niet voorgesteld.
Maar wat kon schitterender en klaarder en duidelijker zijn dan dat het kapitaal van de wereld tot een onderlinge worsteling kwam, en daarmee zich stelde tegen het wereldproletariaat. Wat heerlijker, uit het oogpunt van socialistische propaganda, dan dat het gehele wereldproletariaat binnen de omvang van de oorlog kwam?
Nu had men eindelijk door het kapitaal zelf, door zijn groei, buiten enige verantwoordelijkheid van de arbeiders, de tegenstelling tussen de arbeid en het kapitaal van de gehele wereld.
Hier het kapitalisme dat door zijn modernste uitingen en machten: de trust, het monopolie, het geconcentreerde bankkapitaal de aarde en de arbeiders vernielenden oorlog bracht, daar het proletariaat dat de oorlog wilde, en hem tot het uiterste bestreed.
Welk een schitterende vooruitgang sinds 1864, sinds 1871, de laatste West-Europese oorlog. Toen een oorlog tussen twee kapitalistische volkeren, terwille van de consolidering van één volk tot één staat, het kleine begin van de wording van Duitsland. Toen in overeenstemming daarmee slechts enkele arbeiders die zich verzetten.
Nu een wereldbotsing van haast alle gevestigde volkeren buiten Amerika, terwille van de macht over de aarde, terwille van de taak om het kapitaal zijn laatste reuzentocht over de aarde te laten doen, terwille van de consolidering van het wereldkapitaal. En nu in overeenstemming ook met deze geweldige krachten en het alles omvattende doel, miljoenen en miljoenen arbeiders verenigd, die zich zouden verzetten tegen het kapitaal dat hen voor zichzelf met eindeloze lasten had verdrukt en hen nu nog als voedsel van de kanonnen wilde gebruiken, dat hen door een wilde, razende en blinde, bewapening in zijn einde en werking niet te voorziene oorlog, aan een altijd nieuwe bewapening en nieuwe oorlog blootstelde, en hen aldus met ondergang bedreigde.
En wat was ook eenvoudiger dan dat alle proletariërs, tegen het gevaar dat hen van alle staten dreigde, één protest, één actie, één wijze van strijden tot het laatste toe hadden aangenomen? Tegen alle en tegen elkeen?
Wat was duidelijker, welke actie meer voor de hand liggend, welke daad in zijn gevolgen voor de propaganda, de organisatie, de revolutie schitterender, en de massa tot in zijn verste duistere hoeken meer verhelderend, dan één eensgezinde strijd in alle landen, op dezelfde wijze, van alle leden van de Internationale tegen deze oorlog?
Hoe klaar, hoe bindend, hoe lokkend voor alle arbeiders, en zelfs voor een deel van de kleinburgerij en van de middenstand, zou het geweest zijn als in alle parlementen dezelfde taal had weerklonken, in alle landen dezelfde daden waren gesteld?
En nog eens, wat eenvoudiger, wat klaarder, wat meer met de wezenlijke waarheid van de feiten en verhoudingen overeenstemmend? De wereld van de arbeid voor het eerst tegen het kapitaal van de wereld.
Zo zou men denken.
Maar de gang der zaken is geheel anders geweest.
In plaats van strijd tegen het kapitaal, is er onderwerping aan en samenwerking met het kapitaal gekomen, in plaats van eenheid der arbeiders splitsing in zoveel delen als er naties zijn, in plaats van internationalisme, nationalisme en chauvinisme.
Alleen in Servië hebben de sociaaldemocraten in het parlement tegen de oorlog gestemd, en in Rusland hebben zij zich van stemming onthouden door de zaal te verlaten.[8]
In Duitsland hebben zij de miljarden toegestaan. In Oostenrijk dit goedgekeurd.
In Frankrijk en België zijn zij tot het voeren van de oorlog getreden in het burgerlijke ministerie.
In Engeland heeft de arbeidspartij de dienstneming aangeraden.
In Zweden, Noorwegen, Denemarken, Zwitserland, Nederland, hebben de socialisten de gelden voor de mobilisatie ter bewaring van de neutraliteit goedgekeurd - d.w.z. zo nodig voor de oorlog, de imperialistische oorlog. [9]
In bijna alle landen dus in plaats van bestrijding, een samengaan met de bourgeoisie.
Een kenner van de internationale sociaaldemocratie had dit intussen al lang zien aankomen. Het congres te Stuttgart was het laatste congres waarop waarlijk ernstig stelling genomen werd tegen het imperialisme. Maar in Kopenhagen al wankelde men, en te Bazel ging men op de vlucht.
Het was alsof men naarmate het imperialisme sterker, het oorlogsgevaar groter werd en nader kwam, des te banger werd. In Bazel klonk alleen nog een fanfare, maar uit de holle frasen van Jaurès, de lege dreigementen van Keir Hardie, het laffe gesnik over de ondergang van de cultuur van Victor Adler, en de slappe niets zeggende woorden van Haase, uit het ijdele praten van het congres zelf, klonk reeds de onwil, de afkeer, de onmacht om iets te doen.
Meer nog, men was toen al algemeen van plan tot samenwerking met de bourgeoisie.[10]
De bourgeoisie die, door haar eigen rotheid voor morele ontbinding een zeer fijne reuk heeft, rook onmiddellijk de rotheid van dit congres en de Internationale. Zij voelde dat van dit congres niets te vrezen was. Zij stelde de kathedraal van Bazel tot onze beschikking. En welke plaats kon meer geschikt zijn voor de huichelarij van de sociaaldemocratie, voor een congres dat iets anders zegde dan het wilde, dan een kerk waar sinds eeuwen de christelijke huichelarij dag na dag is verkondigd?
Wij zullen nu aantonen door welke oorzaken die onmacht en de huichelarij gekomen is.
Maar voor wij dit doen zullen wij aan één voorbeeld, Duitsland in bijzonderheid, aantonen tot welk een schande en nadeel voor zichzelf en onderlinge verdeeldheid de Internationale gekomen is, door niet tot het uiterste tegen de imperialistische oorlog van het gehele kapitalisme te strijden, en door hierin niet als één geheel proletariaat tegen hen te zijn.
Wij zullen daarbij tegelijk de gelegenheid vinden de voornaamste redenen die zij zelf voor haar handelen geeft te weerleggen.
_______________
[8] Dit is in de Doema de scherpste vorm van protest, scherper nog dan tegenstemmen.
[9] In Italië is de Kamer niet bijeengeroepen. De Italiaanse sociaaldemocratie heeft zich op schitterende wijze tegen de oorlog verzet.
[10] Greulich zei reeds op het congres dat de Zwitsers zeker naar de grens zouden gaan. Hetzelfde zei kort na het congres Renner in de Rijksraad. Troelstra had het al herhaaldelijk in Holland beloofd en bevestigde het na het congres opnieuw.