Напишано: 20 jули 1869.
Првпат објавено: „Bee-Hive“ No. 406, July 24, 1869;
Извор: К. Маркс - Ф. Енгелс, „Дела“, „Просвета“, Београд, 1979, том 27, стр. 462-64.
Превод: Томислав Захов (од српско-хрватски)
Техничка обработка: Томислав Захов
Онлајн верзија: ноември 2023
Граѓанинот Маркс ја отвори дискусијата за прашањето: Правото на наследство. Тој рече дека прашањето било поставено од женевската Алијанса на социјалдемократите и дека Советот прифатил да го изнесе на дискусија. Најпрво Женевската алијанса побара целосно укинување на правото на наследство.
Постојат две форми на наследство. Законот за наследување со тестамент потекнува од Рим и е карактеристичен за Рим. Таткото на римското семејство уживал апсолутна власт над сè што му припаѓало на неговото домаќинство. Поглаварот на римското семејство не треба да се споредува со главата на денешното семејство. Римското домаќинство вклучувало робови и клиенти, чии работи и интереси поглаварот на семејството бил должен јавно да ги штити и поддржува. Имало суеверие дека кога ќе умре овој поглавар, неговиот дух останувал во куќата како чувар за да види дека сè е направено како што треба или да ги измачува живите ако работите се прават погрешно. Во раните денови на Рим, на ова домашно божество му се принесувале жртви, дури и крвави гозби се одржувале во негова чест за да се смири неговиот гнев. Постепено станало обичај да се склучува договор со овој дух преку наследниците со тестамент. Таква била римската идеја за бесмртноста на душата. Преку наследникот се овековечувал тестаментот на умрениот изразен во писмен тестамент, но со овој тестамент не морало да се пренесе никакво богатство на наследникот кој наследил, туку само тестаментот на покојникот, чие исполнување се сметало за верска должност. Со текот на времето, овие наследници со тестамент почнале да бараат имот, но дури и во времето на империјата, според законот, тие никогаш не добивале повеќе од една четвртина. Ова паганско суеверие било пренесено во христијанските земји и ја формираше основата на законот за наследство, како што сега постои во Англија и Соединетите Американски Држави.
Германскиот закон за наследство бил закон без пишан тестамент, семеен закон, кој го сметал имотот како вид на сосопственост и со него управувал таткото на семејството. Кога ќе умрел овој управител, имотот преминувал на сите деца. Германците не знаеле за други наследни права.
Римската црква го воведе римското право, а феудалниот систем го изопачи германското право, бидејќи феудалниот имот оптоварен со трошоците за воена служба не можел да се подели. Француската револуција се врати на германскиот закон за наследување. Во Англија се среќаваат сите можни глупости; поединецот имал најнеограничено право да го остави својот имот во аманет на кого сака, па дури и да го лиши своето потомство и на тој начин да располага со својот имот долго време откако тој ќе престане да постои. Би можело да се остави на буржоазијата да се занимава со законот за наследување, бидејќи тоа е работа што би функционирала против аристократијата. Во Прусија, само мал дел од имотот може да се остави на странец.
Работничката класа, која нема што да наследи, не ја интересира ова прашање.
Сојузот на социјалдемократите сакаше да започне општествена револуција со укинување на правото на наследство. Се прашуваме дали тоа би било мудро.
Овој предлог не е нов. Сен Симон го претставил во 1830 година.[2]
Како економска мерка тоа не би било од корист. Тоа би предизвикало толку многу иритација што секако би наидело на речиси непремостлив отпор кој неминовно би довел до реакција. Доколку таквиот предлог би бил објавен во време на револуција, тешко дека би бил поддржан од општото ниво на разбирање. На крајот на краиштата, ако работничката класа има доволно моќ да го укине правото на наследство, би била доволно силна за да изврши експропријација, што би било многу поедноставна и поефикасна мерка.
Укинувањето на правото на наследство на земјиште во Англија ќе повлече укинување на наследните функции поврзани со земјиштето, а 15.000 лордови и 15.000 дами ќе мора да умрат пред укинувањето да донесе каква било корист. Доколку, напротив, парламентот составен од работници одлучи киријата наместо на сопственикот да ја плаќа во државната каса, владата веднаш би добила средства без никакви социјални потреси, додека со укинувањето на правото на наследство сè би било нарушено и ништо нема да се постигне.
Нашите напори мора да бидат насочени кон тоа ниту едно средство за производство да не биде во приватна сопственост. Приватната сопственост на средствата за производство е фикција, бидејќи сопствениците не можат сами да ги користат; но им дава власт над средствата за производство со кои ги принудуваат другите луѓе да работат за нив. Во полуварварска состојба, ова можеби беше неопходно, но веќе не е така. Сите средства за производство мора да се поопштестват за секој да има право и можност да ја користи својата работна сила. Да имавме таква состојба кај нас, правото на наследство немаше да има никаква смисла. Сè додека не е така, семејното право на наследство не може да се укине. Главната цел на луѓето кога штедат е да им обезбедат на своите деца средства за живот. Кога децата би биле згрижени по смртта на родителите, родителите не би се грижеле да им ги остават средствата за издршка, но додека не биде така, укинувањето на правото на наследство само би довело до тешкотии, гнев и лутина, ќе ги исплаши луѓето и нема да донесе никаква корист. Наместо да го означи почетокот на општествена револуција, тоа може само да ја заврши. Почетокот мора да биде само создавање услови за поопштествување на средствата за производство.
Правото на наследство со тестамент е омразено од буржоазијата затоа што ‘и дозволува на државата слободно да се меша во секое време. Ние веќе имаме даноци на наследство, сè што треба да се направи е да се зголемат и да се направат прогресивни како и данокот на доход, оставајќи ги помалите суми, на пример 50 фунти, неоданочени.
Само во оваа смисла ова прашање ја засега работничката класа.
Сè што е поврзано со сегашната состојба би морало да се смени, а ако се укинат тестаментите, тие би биле избегнати со подароци во текот на животот, затоа е подобро да се толерираат под одредени услови отколку да се влоши ситуацијата. Прво, мора да се создадат средства за промена на постојната состојба, а потоа правото на наследство ќе исчезне само по себе.
Граѓанинот Милнер рече дека е сосема природно луѓето да го доведуваат во прашање правото на наследство, бидејќи толку многу биле уништени. Поседувањето беше девет точки од законот и во сите времиња луѓето се стремеле да поседуваат работи. Ако сите го имаа истото право, ќе имаше семејно право да се делат, во спротивно, некои ќе бидат лишени, а други ќе го задржат владението засекогаш. Дали еден човек има право да лиши друг? Тоа доведе до дуализам во семејството. Поседувањето доведе до доминација, а доминацијата до ропство....
Граѓанинот Маркс одговорил: Ако државата имала моќ да ја присвои земјата, наследството ќе го немало. Да се прогласи укинување на наследството би било глупаво. Доколку дојде до револуција, може да се изврши експропријација; ако не постои моќ за тоа, нема да се укине правото на наследство.
Граѓанинот Маркс се согласи да даде [резолуција] на следниот состанок [3 август 1869 година].
Забелешки
[1] Овој говор го одржа Маркс за време на дискусијата на Генералниот совет за програмата на Базелскиот конгрес. Записот од говорот е во форма на белешка на Екариус во записникот на Генералниот совет. Во списанието „Bee-Hive“ бр. 406 од 24 јули 1869 година, објавен е извештај за седницата на Генералниот совет, во кој е дадена кратка содржина на овој говор.
[2] Екариус за време на запишувањето на Марксовиот говор направил грешка. Станува збор за Сен-Симоновиот ученик а не за Сен-Симон, кој умрел уште во 1825 година.