Δημήτρης Κατσορίδας

Κώστας Παλούκης

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΡΙΓΓΑ

Παρουσίαση στον Όμιλο για τη Διάσωση και τη Μελέτη των Αρχείων της Αριστερής Αντιπολίτευσης (Ο.Δ.Μ.Α.Α.Α.), στις 13/5/2003, με θέμα: «Τα αρχεία των αρχειομαρξιστών».

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή. Η σημασία της μελέτης της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην Ελλάδα του  Μεσοπολέμου

2. Τα περιεχόμενα του Αρχείου Σύριγγα

Ντοσιέ 1 

Ντοσιέ 2

Ντοσιέ 3

Ντοσιέ 4

Ντοσιέ 5

3. Επίλογος. Η αξία του Αρχείου Σύριγγα

Εισαγωγή

Η σημασία της μελέτης της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

Η μελέτη και η ιστορική ανάδειξη της Αριστερής Αντιπολίτευσης φαίνεται πως τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να κεντρίζει το ενδιαφέρον τόσο επαγγελματιών όσο και ερασιτεχνικώς ενδιατριψάντων της ιστορίας. Ήδη, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έχουμε στα ράφια των βιβλιοπωλείων μια πολιτική βιογραφία του Δημήτρη Γιωτόπουλου, μια επανέκδοση για την άλλη αριστερά στο μεσοπόλεμο, την επανέκδοση μιας μελέτης για τη στάση των Ελλήνων τροτσκιστών απέναντι στην Εθνική Αντίσταση κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ένα χρονικό του ελληνικού τροτσκισμού μέχρι το 1946, ένα κείμενο για την Αριστερή Αντιπολίτευση στην Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, ένα βιβλίο για τους αρχειομαρξιστές του Αγρινίου, την έκδοση μιας συλλογής κειμένων του Χρήστου Αναστασιάδη και μια συλλογή κειμένων του Μαρξιστικού Ομίλου Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών για τον Παντελή Πουλιόπουλο, ενώ παλιότερα έργα που αναφέρονται στην Αριστερή Αντιπολίτευση έχουν γίνει ανάρπαστα. Το ίδιο εντυπωσιακή είναι η ενασχόληση με το ζήτημα από τον τύπο όλου του πολιτικού φάσματος.  

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μπορεί να σκεφτεί κανείς για να εξηγήσει αυτό το όψιμο ενδιαφέρον που έβγαλε από την αφάνεια την Αριστερή Αντιπολίτευση. Ασφαλώς σημαντικό ρόλο έπαιξε η συγκυρία με τη σύλληψη των κατηγορουμένων ως μελών της «Ε.Ο. 17Ν» εξαιτίας ακριβώς της σχέσης του Αλέξανδρου Γιωτόπουλου με τον ιστορικό ηγέτη του Αρχείου του Μαρξισμού. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ήδη, πολύ πριν από το καλοκαίρι του 2002, είχαν ξεκινήσει οι εκδοτικές και ερευνητικές προσπάθειες που τυχαία συνέπεσαν με την δημοσιογραφική έκρηξη. Συνεπώς, είναι άλλες εκείνες οι διεργασίες μέσα στην κοινωνία που δημιουργούν τα ερεθίσματα στους ιστορικούς για τη μελέτη της Αριστερής Αντιπολίτευσης.  

Το ενδιαφέρον αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με τις ευρύτερες εξελίξεις στη διεθνή και ελληνική ταξική πάλη. Οι κινητοποιήσεις των τελευταίων ετών έχει επαναφέρει στο προσκήνιο την αριστερά και σε ένα δεύτερο επίπεδο την αντικαπιταλιστική αριστερά, κομμάτι της οποίας είναι και ο τροτσκισμός. Στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής οι διάφορες συνιστώσες της αντικαπιταλιστικής αριστεράς, τροτσκιστικές και μη, συγκροτούν μια διακριτή δυναμική με σημαντικότερη εμφάνιση στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας. Αλλά και στην Ελλάδα τα τελευταία κινήματα έχουν αναδείξει είτε παράπλευρα στους χώρους της παραδοσιακής αριστεράς είτε πιο αυτόνομα, μια υπαρκτή τρίτη αντικαπιταλιστική αντίληψη που πιέζει με κάθε τρόπο να κάνει εμφανή την παρουσία της. Αυτή η τρίτη αντίληψη σήμερα είναι πολύ λογικό να δημιουργεί την ανάγκη της μελέτης της «άλλης αριστεράς».  

Η δεκαετία του 1990 ήταν σίγουρα από ιστοριογραφικής άποψης η δεκαετία της ανάδειξης του εμφυλίου πολέμου, ενώ επίσης για την περίοδο του Μεσοπολέμου υπήρξαν πολλές οι αναφορές σε ζητήματα γύρω από την ιστορία του ΚΚΕ και του εργατικού κινήματος. Σε ένα πρώτο βαθμό ανάλυσης κάποια θέματα γύρω από την ιστορία του ΚΚΕ έχουν αναπτυχθεί ικανοποιητικά και είναι εμφανές το κενό στις γνώσεις μας για τον υπαρκτό αριστερό χώρο πέρα του ΚΚΕ.   

Η οργάνωση του Αρχείου του Μαρξισμού ως ένα ιδιαίτερο τμήμα της ελληνικής Αριστερής Αντιπολίτευσης αποτελεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο αρχείο του Νίκου Σύριγγα. Το Αρχείο του Μαρξισμού συγκροτήθηκε γύρω στα 1921 αρχικά ως  μια ομάδα μέσα στο ΣΕΚΕ με σκοπό την μαρξιστική επιμόρφωση των μελών του Κόμματος.  

Με κέντρο τον πρώτο πυρήνα δημιουργήθηκαν πυραμιδωτά νέοι πυρήνες, οι οποίοι μέσα σε απόλυτη μυστικότητα διοργάνωναν συζητήσεις πάνω σε ζητήματα του μαρξισμού. Στα 1923 εκδίδεται το περιοδικό Αρχείο του Μαρξισμού που θα δώσει και το όνομα στο νέο ρεύμα. Στα 1924 η ομάδα των αρχειομαρξιστών θα διαγραφεί από το ΣΕΚΕ. Βασική πολιτική αντίθεση μεταξύ των αρχειομαρξιστών και του κόμματος είναι το σύνθημα «Πρώτα Μόρφωση» που προτάσσουν οι αρχείοι και κατόπιν η θέση του ΚΚΕ για το μακεδονικό. Ηγέτης του Αρχείου, μέχρι το 1926, είναι ο Φραγκίσκος Τζουλάτι.  

Η ομάδα σε όλη αυτήν την περίοδο προτιμά να απέχει από την ενεργή συνδικαλιστική δράση και να λειτουργεί σε καθεστώς παρανομίας, γεγονός που της επέτρεψε να γλιτώσει τις διώξεις του Παγκαλικού καθεστώτος.  

Στα 1926 ηγέτης του Αρχείου γίνεται ο Δημήτρης Γιωτόπουλος. Στα 1927 έχουμε την πρώτη σημαντική κρίση στο Αρχείο όταν μια ομάδα γύρω από τρία στελέχη του πρώτου πυρήνα διεκδικούν εσωτερική δημοκρατία, επανασύνδεση με το ΚΚΕ και συνδικαλιστική δράση. Τότε γίνεται και η πρώτη διάσπαση με τη δημιουργία της «Τρίτης Κατάστασης».  

Μέχρι τα 1930 οι Αρχείοι ανοίγονται συνδικαλιστικά και καταφέρνουν να αποκτήσουν μια σημαντική επιρροή στο εργατικό κίνημα. Ακόμη, όμως, το πολιτικό σκέλος παραμένει κρυφό και λειτουργεί σε καθεστώς παρανομίας. Στα 1930 γίνεται η μεγάλη τομή, όταν το Αρχείο του Μαρξισμού, που στο εξής παίρνει τον τίτλο ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας-Αρχειομαρξιστών) συνδέεται με την Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση (ΔΑΑ) και ο Δημήτρης Γιωτόπουλος ορίζεται διαρκής γραμματέας του Διεθνούς Γραφείου της ΔΑΑ.  

Η ΚΟΜΛΕΑ έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μαζικού λενινιστικού πολιτικού κόμματος. Εφημερίδα της είναι η Πάλη των Τάξεων. Μια ιστορική εφημερίδα που θα συνεχίσει να εκδίδεται μέχρι το 1950. Στα 1934 η διαφωνία Τρότσκι και Γιωτόπουλου θα προκαλέσει τη διάσπαση της ΚΟΜΛΕΑ ανάμεσα στο αμιγώς τροτσκιστικό κομμάτι γύρω από τον Γιώργο Βιτσώρη και στο παραδοσιακό αρχειομαρξιστικό που ακολουθεί τον Γιωτόπουλο. Η πλειοψηφία γύρω από τον Γιωτόπουλο δημιουργεί το ΚΑΚΕ (Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας) και η μειοψηφία την ΟΜΛΕ που στη συνέχεια θα διασπαστεί σε ΚΔΕΕ και «Νέο Δρόμο». Το ΚΑΚΕ ποτέ δεν θα αποκτήσει έκτοτε τη μαζικότητα της ΚΟΜΛΕΑ.  

Κατά την περίοδο της κατοχής οι αρχειομαρξιστές του ΚΑΚΕ θα επιχειρήσουν να ενταχτούν στο ΕΑΜ. Πολλές φορές εκδιώχθηκαν ή και δολοφονήθηκαν από τα μέλη του ΚΚΕ. Το 1944 οι διώξεις εναντίον των μελών του ΚΑΚΕ θα ενταθούν με αποκορύφωμα τις δολοφονίες από την ΟΠΛΑ. Στα 1946 το ΚΑΚΕ θα μετονομαστεί σε ΑΚΕ (Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας) και το 1951 σε ΣΑΚ (Σοσιαλιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα) για να διαλυθεί κατόπιν.  

Τα περιεχόμενα του Αρχείου Σύριγγα

 ΝΤΟΣΙΕ 1

Το Αρχείο του Νίκου Σύριγγα, το οποίο βρίσκεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), περιλαμβάνει πέντε μεγάλα ντοσιέ, ένα κουτί με δελτία, μια δεμένη σειρά της εφημερίδας Πάλη των Τάξεων, καθώς επίσης ένα κουτί με την Πάλη των Τάξεων της περιόδου 1944-1949. Τα δελτία στο κουτί αναφέρουν τα ονόματα υποψήφιων βουλευτών της αριστεράς, την εκλογική περιφέρεια και τη χρονιά των εκλογών. Δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε με σιγουριά αν τα δελτία αυτά αφορούν τις εκλογικές συμμετοχές μόνο των οργανώσεων της Αριστερής Αντιπολίτευσης ή και του ΚΚΕ. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ούτε συσχετισμός των αναφερόμενων προσώπων με οργανώσεις. Από την αναγνώριση κάποιων ονομάτων που σίγουρα διετέλεσαν μέλη του ΚΚΕ, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αφορούν συνολικά τη Μεσοπολεμική αριστερά. Εξάλλου ο Σύριγγας και σε άλλα δελτία με βιογραφικά στοιχεία δεν περιορίζεται μόνο στα στελέχη της Αριστερής Αντιπολίτευσης, αλλά και σε μέλη του ΚΚΕ που ποτέ δεν πέρασαν από τις γραμμές της. 

Τα δελτία αυτά, δηλαδή τα δελτία με τα βιογραφικά στοιχεία, περιέχονται σε μικρούς φακέλους μέσα στο Ντοσιέ 1 και μάλιστα φαίνεται να είναι διαχωρισμένα σε εκείνα που αφορούν μόνο μέλη του ΚΚΕ και εκείνα που αφορούν μέλη της Αριστερής Αντιπολίτευσης. Άλλα δελτία στον ίδιο φάκελο αναφέρουν τη σύνθεση συνεδρίων και ανώτερων κομματικών οργάνων των διαφόρων οργανώσεων της αριστεράς στο Μεσοπόλεμο. Επίσης, στο Ντοσιέ 1 περιέχονται σε μεγαλύτερο φάκελο λιγότερο οργανωμένα έγγραφα με βιογραφικά στοιχεία, τα οποία μοιάζουν ίσως με ένα πρόχειρο που πιθανόν να χρησιμοποιούσε ο Σύριγγας για να συγκροτήσει τα δελτία του. 

Τα δελτία με τα βιογραφικά στοιχεία δεν είναι όλα ολοκληρωμένα από άποψη στοιχείων για το κάθε άτομο. Ένα πρότυπο και ολοκληρωμένο δελτίο, όμως, αναφέρει το όνομα ή και το ψευδώνυμο, συγγενικές σχέσεις με άλλα μέλη της αριστεράς, την ηλικία και τον τόπο γέννησης, το επάγγελμα ή τα επαγγέλματα εάν αλλάζει, τον τόπο ή τους τόπους κατοικίας, τη συμμετοχή του προσώπου στις οργανώσεις της αριστεράς, την συμμετοχή του σε ανώτερες κομματικές θέσεις και κάποια σημαντικά γεγονότα του κινήματος στα οποία διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο. 

Η αξία αυτών των δελτίων είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη μελέτη τόσο της αριστεράς όσο και ευρύτερα της ελληνικής κοινωνίας του Μεσοπολέμου. Τα δελτία αυτά καταγράφουν πολλές μικρές ατομικές πορείες ζωής που συνθέτουν και ανασυγκροτούν την ελληνική αριστερά σαν αληθινά κομμάτια παζλ μέσα στο Μεσοπολεμικό χώρο και χρόνο. Αυτό το οποίο ιδιαίτερα εντυπωσιάζει είναι η δυνατότητα που δίνουν στο μελετητή να έχει μια συνολική εικόνα της αρχής, της μέσης και του τέλους αυτών των ατομικών ιστοριών σε μια αριστοτελική χωροχρονική συνθετική ενότητα αναδεικνύοντας μερικές φορές έντονα την τραγικότητα του τέλους τόσο των προσώπων όσο και των πολιτικών ρευμάτων με τα οποία ταυτίζονταν. Για παράδειγμα, είναι δύσκολο να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των προσώπων που αναφέρονται στα δελτία του Σύριγγα συνήθως δολοφονούνται κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 είτε από Γερμανούς είτε από τον ΕΛΑΣ ή την ΟΠΛΑ το 1944. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε ένα τέτοιο δελτίο.

Ντοσιέ 1

Φάκελος με δελτία βιογραφικών  

Σε ένα άλλο φάκελο περιέχονται γραπτές αναμνήσεις αγωνιστών της Αριστερής Αντιπολίτευσης. Συγκεκριμένα, περιέχονται οι αναμνήσεις ή αφηγήσεις των Δημήτρη Σιούλα, Παναγιώτη Φλωρά, Γιάννη Θεοδωράτου, Γιώργου Γιαννακουρέα και Κώστα Αναστασιάδη. Η αξία αυτών των κειμένων είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Δε γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο απέσπασε ο Σύριγγας αυτές τις μαρτυρίες. Στο τέλος της Παρουσίασης του Αρχείου Σύριγγα ακολουθεί απόσπασμα από την αφήγηση του Γιάννη Θεοδωράτου για το ζήτημα της ηθικής στο Αρχείο. 

Στο τρίτο φάκελο του Ντοσιέ 1 περιέχονται φωτογραφίες από εξόριστους της Αριστεράς στην Πολωνία και τη Ρουμανία κατά την περίοδο μετά τον εμφύλιο, φωτογραφίες από το αντάρτικο στα βουνά και φωτογραφίες από το κίνημα για τον επαναπατρισμό των εξόριστων κατά τη δεκαετία του 1970. Πολλές από αυτές τις φωτογραφίες είναι αποκόμματα εφημερίδων. 

ΝΤΟΣΙΕ 2

Προφανώς, η συλλογή ντοκουμέντων γύρω από τους Έλληνες σοσιαλιστές και τις σοσιαλιστικές κινήσεις, της μετά τον εμφύλιο εποχής και ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960, έγινε από τον Σύριγγα, προκειμένου να φανεί η πορεία των αρχειομαρξιστών προς τη σοσιαλιστική παράταξη, Ήδη, είχε μετονομαστεί από Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας σε Σοσιαλιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας, σε μια προσπάθεια συσπείρωσης των σοσιαλιστών, όπου ως κόμμα έπαψε να υπάρχει μετά την ήττα που υπέστη στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1951.  

Έκτοτε, άρχισαν να δραστηριοποιούνται σε διάφορες σοσιαλιστικές κινήσεις.  

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, οι αρχειομαρξιστές είχαν ιδρύσει τη Σοσιαλιστική Δημοκρατική Κίνηση. Άλλες ομάδες ήταν ο Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος (είχε φτιαχτεί κατά τη δεκαετία του 1950 από στελέχη του παλαιού ΣΚ-ΕΛΔ, του Η. Τσιριμώκου), η Ένωση Ελλήνων Σοσιαλιστών με τους Σ. Σωμερίτη, Χ. Πρωτοπαπά και Α. Δροσόπουλο, το Σοσιαλιστικό Ελληνικό Κίνημα και η Σοσιαλιστική Λέσχη, η οποία είχε φτιαχτεί από ένα τμήμα του παλαιού Σοσιαλιστικού Συνδέσμου Νέων.    

Στα τέλη του 1960, η Σοσιαλιστική Δημοκρατική Κίνηση, η Ένωση Ελλήνων Σοσιαλιστών και το Σοσιαλιστικό Ελληνικό Κίνημα αποφάσισαν να ενωθούν. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1961 ιδρύεται η Σοσιαλιστική Ένωση. Ο Δ. Γιωτόπουλος, μάλιστα, συμμετείχε στο πρώτο Εκτελεστικό Γραφείο. Αργότερα, η Σοσιαλιστική Ένωση μετονομάζεται σε Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα.  

Στις 20/7/1964 σε κοινή συνδιάσκεψη μεταξύ του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, του Σοσιαλιστικού Συνδέσμου, που είχε Πρόεδρο την Αγνή Ρουσσοπούλου και της Σοσιαλιστικής Λέσχης (εξέδιδε το περιοδικό «Διεθνής Ζωή») αποφασίζουν να ενοποιηθούν και ονομάζονται σε Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση (ΣΔΕ). Ο Δ. Γιωτόπουλος που δεν εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή (Κ.Ε.) της ΣΔΕ, μαζί με τους Μπενετάτο και Κοτζιά δεν συμφώνησαν με την ενοποιητική διαδικασία και απεχώρησαν την επομένη του συνεδρίου από τον καινούριο πολιτικό φορέα, δηλώνοντας ότι ιδρύουν το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος.  

Από τα στοιχεία που περιέχει ο συγκεκριμένος Ντοσιέ, φαίνεται ότι ο Σύριγγας επιχείρησε να δει την εξέλιξη ενός τμήματος των αρχειομαρξιστών προς τη σοσιαλδημοκρατία, ώστε να κατανοήσει τις τους οδήγησε προς τα εκεί.  

Αναλυτικά, παραθέτουμε παρακάτω τα στοιχεία που περιέχονται στους Φακέλους του Ντοσιέ 2.  

1. Φάκελος «Ένωση Ελλήνων Σοσιαλιστών»: δεκαετία 1960 

Περιλαμβάνει:

Ø      Μια ανακοίνωση της Ένωσης Ελλήνων Σοσιαλιστών, της 2/12/1960, για τα επεισόδια που σημειώθηκαν στη συγκέντρωση των οικοδόμων στο ΕΚΑ.

Ø      Ανακοινώσεις της Σοσιαλιστικής Ένωσης (1962), με υπογραφή του υπεύθυνου τύπου Δ. Μπενετάτου.

Ø      Απόφαση της Α΄ Εθνικής Συνδιάσκεψης του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος-ΕΣΚ (10/5/1964).

Ø      Ανακοινώσεις του ΕΣΚ του 1964.

Ø      Πρακτικά της συνεδρίασης της Κ.Ε. της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης (ΣΔΕ) της 18/9/1965. Η ΣΔΕ ιδρύθηκε στο ενοποιητικό Συνέδριο της 5,6/12/1964, στο οποίο συμμετείχαν ο Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος (παλαιά Σ.Κ.-ΕΛΔ), το ΕΣΚ και η Σοσιαλιστική Λέσχη. Οι Μπενετάτος, Κοτζιάς και Γιωτόπουλος που δεν εκλέχτηκαν στην Κ.Ε. της ΣΔΕ απεχώρησαν την επομένη του συνεδρίου και δήλωσαν ότι ιδρύουν το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Ø      Ανακοινώσεις της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης (ΣΔΕ) της περιόδου 1965-67.

Ø      Ανακοινώσεις διάφορες, καθώς επίσης επιστολές και γράμματα από τη Δυτική Γερμανία.  

2. Φάκελος «Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση» (Σ.Δ.Ε.) 

Περιέχει ανακοινώσεις, πρακτικά συνεδριάσεων της Κ.Ε. και πρακτικά του Β΄ Συνεδρίου της Σ.Δ.Ε. της 18/12/1965. 

3. Φάκελος «Σοσιαλιστική Κίνηση Σπουδαστών», 1964 

Περιέχει προσωπικές επιστολές, φάκελο επιστολών και εγγράφων του εξωτερικού, αποδείξεις ταμείου, κατάλογο μελών, ανακοινώσεις στον τύπο, φάκελο αιτήσεως εγγραφής νέων μελών με ονόματα αναλυτικά (34 αιτήσεις συνολικά)  

Επίσης, περιλαμβάνεται σ’ αυτόν τον Φάκελο, άλλος ένας με τίτλο, «Φάκελος Διαφόρων Εγγράφων», ο οποίος περιέχει τα εξής:  

Ø      Ανακοινώσεις και εγκυκλίους της Σοσιαλιστικής Λέσχης

Ø      Πρακτικό Συσκέψεως της 24/7/64 των τριών σοσιαλιστικών κινήσεων (Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος, Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, Σοσιαλιστική Λέσχη) για τον μόνιμο συντονισμό τους.

Ø      Πρακτικό της 10/8/1964 των παραπάνω σοσιαλιστικών κινήσεων, όπου αποφασίζουν να αποτελέσουν ενιαία πολιτική οργάνωση με τίτλο «Ενιαία Σοσιαλιστική Κίνηση», ζητώντας και την αναγνώριση από τη Σοσιαλιστική Διεθνή. Εκλέγεται και εννιαμελής Γραμματεία, η οποία θα προετοιμάσει κοινό Συνέδριο, στο οποίο θα αποφασιστεί και ο τελικός τίτλος του κόμματος, το καταστατικό και το πρόγραμμα. Προφανώς, πρόκειται για τη «Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση» (Σ.Δ.Ε.), η οποία όπως είπαμε ιδρύθηκε στις 5,6/12/1964.

ΝΤΟΣΙΕ 3 

Ο εν λόγω Ντοσιέ περιέχει τους εξής έξι (6) Φακέλους:  

Ø      Φάκελος «Κομμουνιστής» 1931-32, δύο τεύχη (τεύχος 1 και 6) σε φωτοτυπημένα φύλα.  

Ø      Φάκελος «Αρχείον Μαρξισμού» 1927-28. Αριθμός τευχών: 4 (52) της 15/4/1927 έως 21 (69) της 1/1/1928, Β΄ Περίοδος, Γ΄ Έτος. Ιδιοκτήτης-Διευθυντής: Ιωάννης Γυφτόπουλος. Τα εν λόγω φύλα περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο μεταφράσεις κλασσικών του μαρξισμού.  

Ø      Φάκελος «Αρχειομαρξιστής» 1933. Υπεύθυνος: Ηρακλής Μήτσης. Περιέχει τα φύλα 2,3,5,6, από 6/10/1933 έως 27/10/1933, με την ένδειξη «Έτος Α΄». Στα εν λόγω φύλα περιλαμβάνονται μεταφράσεις κειμένων του Τρότσκι, κείμενο (σε συνέχειες) του Κ. Σταματίου για το 2^ο Εθνικό Συνέδριο της ΚΟΜΛΕΑ, την Απόφαση της Ολομέλειας της Διεθνούς Γραμματείας της Αριστερής Αντιπολίτευσης όπου τίθεται το ζήτημα της δημιουργίας «νέας Κομμουνιστικής Διεθνούς», δηλαδή της 4^ης Διεθνούς (αριθ. φύλου 2, 29/9/1933), κείμενο του Δ. Αντωνίου με τίτλο: «Όχι άμεσα κόμμα αλλά πορεία προς κόμμα» (στο ίδιο φύλο της 29/9/1933), κείμενο με τίτλο «Ύστερ’ απ’ τη χρεωκοπία της Γ΄ Διεθνούς. Για νέα Κομμ. Κόμματα. Για νέα Κομμ. Διεθνή» (αριθ. φύλου 5, 20/10/1933), το οποίο μάλλον είναι η συνέχεια του προηγούμενου κειμένου της Δ.Α.Α. Τέλος, περιλαμβάνει και άλλα κείμενα διαλόγου ενόψει του 2ου Εθνικού Συνεδρίου της ΚΟΜΛΕΑ.

Ø      Φάκελος «Σπάρτακος» 1928-1933, σε φωτοαντίγραφα. Επίσης, περιέχει ένα πρωτότυπο τεύχος, το δεύτερο του Σπάρτακού, Φεβρουάριος 1928.

Ø      Φάκελος «Νέος Μαχητής», μηνιαία έκδοση της ΠΟΔΝ, Έτος Α΄, αριθμός φύλλων 1 έως 14 (από Αύγουστο 1947 έως Μάρτιο 1950). Τα εν λόγω τεύχη περιλαμβάνουν άρθρα Ελλήνων και ξένων σοσιαλιστών, όπως του Χ. Πρωτοπαπά, Β. Φίλια, Κ. Αστέρη, Λ. Μπλουμ, Μαρσώ Πιβέρ κ.ά., καθώς επίσης ειδήσεις, σχόλια, γεγονότα, κίνηση ιδεών. Εκδότες ήταν οι Χ. Ροδάκης και Γ. Παύλου. Επιπλέον, ο συγκεκριμένος Φάκελος περιλαμβάνει και φύλλα του «Μαχητή» με υπότιτλο «Η Αντίσταση – Η Δημοκρατία – Ο Σοσιαλισμός», αρχικά ως όργανο μηνιαίο της ΠΟΔΝ και κατόπιν με τον υπότιτλο «Μηνιαία Πολιτική Επιθεώρηση» (αριθμός φύλλου 15, Ιούνιος 1950 έως αριθμό 20, Νοέμβριος 1951). Σ’ αυτά τα τεύχη υπάρχουν άρθρα κατά κύριο λόγο πολιτικού περιεχομένου των Μ. Κόρακα, Κ. Βρεττού, Δ. Δανιηλίδη, Σ. Τσιγαρίδη, Δ. Γιωτόπουλου, Θ. Παπακωνσταντίνου, Β. Φίλια, Λέων Μπλουμ, Κ. Κάουτσκυ κ.ά. 

Ø      Φάκελος «Η Πάλη των Τάξεων» 1944-1948, ως Όργανο της Κ.Ε. του ΚΑΚΕ (Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας), αλλά και ως Κ.Ε. του ΑΚΕ (Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας), όπως μετονομάστηκε στη συνέχεια.

Ø      Φάκελος «Εργατική Πάλη» 1945-1949. Υπάρχουν φύλλα όπου η εφημερίδα έβγαινε ως Όργανο της Κ.Ε. του Εργατικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας–ΕΔΚΕ (Ελληνικό Τμήμα της Δης Διεθνούς), με υπεύθυνο τον Ν. Νικολαϊδη (σύνολο εννιά τεύχη, το πρώτο με αριθ. φύλλου 8, 30/6/1945) και κατόπιν ως Όργανο της Κ.Ε. του Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας–ΚΔΚΕ, μετά την ενοποίηση των τροτσκιστικών οργανώσεων τον Ιούνη του 1946 (σύνολο επτά τεύχη). Ξεκινάει από το φύλλο 6 (16/9/1946) και γράφει κάτω από τον τίτλο της εφημερίδας τα εξής: Χρόνος Α΄, Νέα Περίοδος, Επιταγές–Ανταποκρίσεις: Παναγ. Χριστοφοράτος. 

Τέλος, ο συγκεκριμένος Φάκελος, περιλαμβάνει ένα τεύχος της εφημερίδας ΕΡΓΑΤΗΣ (τεύχος 57, 17/10/1948), η οποία ήταν όργανο της Διεθνιστικής Κομμουνιστικής Πάλης που κυκλοφορούσε στην Κύπρο.

ΝΤΟΣΙΕ 4

Το Ντοσιέ 4 περιέχει έντυπα των οργανώσεων και μεταφρασμένα έργα ξένων διανοητών. Βρίσκουμε μεταξύ άλλων:

·        Νέο Ξεκίνημα, Αθήνα, Ιούνης 1927.

·        Ευρώπη και Αμερική του Τρότσκι, Αθήνα,1927, εκδοτική εταιρία Εμπρός.

·        Αποφάσεις του Β ΄Συνεδρίου του ΚΑΚΕ με τίτλο «Στο δρόμο του Μπολσεβικισμού», 1936, Βιβλιοθήκη της «Πάλης των Τάξεων».

·        Το καθήκον, απόψεις της μειοψηφίας της Κ.Ε. του ΚΑΚΕ, 20 Απρίλη 1945. Έβαζαν ζήτημα προσχώρησης στο ΚΚΕ.

·        Ταξικός Αγώνας, όργανο «Ομάδος Κομμουνιστών», αρ. φ. 2, Αθήνα, Φλεβάρης 1946. Έβαζαν ζήτημα προσχώρησης στο ΚΚΕ. Πιθανόν να είναι η μειοψηφία της Κεντρικής Επιτροπής (Κ.Ε.) το 1945.

·        Αρχειομαρξισμός – ΚΚΕ, Διαλέξεις συζητήσεις, αρ. 2, Έκδοση Μαρξιστικής Βιβλιοθήκης, 1947.

·        Διακήρυξη του ΣΑΚ, Σοσιαλιστικού Αρχειομαρξιστικού Κόμματος, 25 Φλεβάρη του 1950. Το ΣΑΚ αποτελεί το σοσιαλδημοκρατικό μετασχηματισμό του ΑΚΕ (πρώην ΚΑΚΕ).

·        Τι είναι η Οκτωβριανή Επανάσταση, του Τρότσκι, παράρτημα της Πάλης των Τάξεων, 1933.

·        Ο Εθνικισμός είς την Δύσιν,  του Ρ. Τάλλορ,  μετάφραση του Κ. Μακρή, εκδοτικός οίκος Γκοβόστη, σειρά Σύγχρονη σκέψη, Σεπτέμβριος 1929.

·        Γαλλία. Η Εθνική Αντίσταση του 1943, του Ηλία Έρεμπουργκ, εκδόσεως Κορυδαλλού.

·        Μόσχα Στάλιγκραντ. Δυο γερά χτυπήματα, του Ν. Σταλένσκι, εκδόσεις Κορυδαλλού.

·        Στο Δρόμο της Επανάστασης, του Λένιν, έκδοση φίλων του μαρξισμού, 1945.

·        Οικονομική εξέλιξη, εκδ. Μαρξιστική Βιβλιοθήκη, 1945.

Έντυπα με τη μορφή εφημερίδας, τα οποία βρίσκουμε στο Ντοσιέ 4 είναι:

n      Ο Αγωνιστής, του ΚΑΚΕ, αρ. Φ. 2, 15 Αυγούστου 1936.

n      Η Πάλη των Τάξεων, του ΣΑΚ, Μάης 1951, αρ. Φ. 140.

n      Ο Διεθνιστής. Πληροφοριακό Δελτίο της Διεθνούς Γραμματείας της Τετάρτης Διεθνούς, Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1957, αρ. 1.

n      Κόκκινη Σημαία, του ΕΣΚΚΕ, 1944.

n      Νέος Δρόμος, φ. 1., Ιούνιος 1936.

n      Η Σημαία του Κομμουνισμού, ΛΑΚΚΕ, 1932, φύλλα 2-5.

Επίσης, στο ίδιο Ντοσιέ περιέχεται μια έκθεση του Έρνεστ Μαντέλ σχετικά με το επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα, που δημοσιεύτηκε στο εσωτερικό δελτίο του PCR του Βελγίου. Δεκέμβριος του 1945.

ΝΤΟΣΙΕ 5

Το Ντοσιέ 5 περιέχει ένα φάκελο  με φύλλα της βρετανικής εφημερίδας «The Socialist Leader» των ετών 1948 έως 1952 και ένα φάκελο με φύλλα της νεοϋρκέζικης τροτσκιστικής εφημερίδας «The Militant» των ετών 1948-1949. Ένας άλλος μεγάλος φάκελος περιέχει φωτοτυπημένα στα γαλλικά ομιλίες και πρακτικά της Διεθνούς Γραμματείας της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης από τις 6 Απριλίου του 1930 έως τις 17 Νοεμβρίου του 1933. Δεν είναι τυχαίο ότι αφορούν ακριβώς εκείνη την περίοδο που το Αρχείο του Μαρξισμού συνδέεται με την Δ.Α.Α. και ο ηγέτης του, Δημήτρης Γιωτόπουλος, είναι ο διαρκής γραμματέας της Διεθνούς Γραμματείας. Πιθανόν να είναι κομμάτι από τα Αρχεία του Τρότσκι, το οποίο έχει χρησιμοποιήσει ο Σύριγγας για τη διπλωματική του εργασία.

Στο ίδιο Ντοσιέ βρίσκεται ένας φάκελος που περιέχει καταστατικά επαγγελματικών σωματείων. Το καταστατικό της Ενώσεως Βιοτεχνών Σαπωνοποιών Αθηνών–Πειραιώς (αγνώστου εποχής) για το οποίο δε γνωρίζουμε εάν συνδέεται με κάποιο τρόπο με το κίνημα της Αριστερής Αντιπολίτευσης, το καταστατικό της Ενώσεως Υποδηματεργατών Αθηνών με ημερομηνία 1937, πράγμα που είναι περίεργο αφού στα 1937 ο Μεταξάς ήταν στην εξουσία, δηλαδή είχαμε δικτατορία, καθώς επίσης ένα καταστατικό του ταμείου συντάξεως Εφημεριδοπωλών και Υπαλλήλων Πρακτορείων με ημερομηνία 1946. Η ύπαρξη του τελευταίου σε ένα αρχείο όπως του Σύριγγα υποδηλώνει ίσως την επιρροή των αρχειομαρξιστών σε αυτόν τον κλάδο. Σε άλλο φάκελο του ίδιου Ντοσιέ εμπεριέχονται έγγραφα με εισφορές στο κόμμα, μάλλον των αρχειομαρξιστών, τα οποία αναφέρουν τους πυρήνες και τα ποσά των εισπράξεων από αυτούς. Άλλος φάκελος περιέχει έγγραφα διακίνησης της εφημερίδας Πάλη των Τάξεων μεταπολεμικά. Και οι δύο αυτοί φάκελοι επιτρέπουν στο μελετητή να εκτιμήσει τη δυναμική των αρχειομαρξιστών την περίοδο αυτή. Δηλαδή, μας δείχνουν ότι υπήρχαν πυρήνες τους σε πάρα πολλές περιοχές της Αθήνας με σημαντικές εισφορές στο ΚΑΚΕ, ενώ η εφημερίδα πωλείται σχεδόν σε όλες τις πρωτεύουσες των Νομών και τις βασικές πόλεις της χώρας. Σε μερικές, μάλιστα, οι πωλήσεις είναι αρκετά μεγάλες σε σχέση με την εικόνα που έχουμε για το Αρχείο της εποχής. Όπως και να ’ναι, το Αρχείο του Μαρξισμού την περίοδο του μεταπολέμου συνεχίζει να αποτελεί μια οργάνωση με πανελλαδική δικτύωση, πράγμα που υποδηλώνει ότι διατηρούσε ένα σημαντικό μέρος από την προπολεμική του επιρροή. Ενδιαφέρον θα είχε να μπορούσαμε να συγκρίνουμε σε αυτή τη φάση τη δυναμική του με εκείνη των τροτσκιστικών οργανώσεων ή άλλων σοσιαλιστικών κομμάτων. Μάλλον, θα πρέπει να συνδέσουμε τη μεταπολεμική διατήρηση της δυναμικής του με τη θετική στάση του απέναντι στο ΕΑΜ. Πάντως στην εφημερίδα Πάλη των Τάξεων του 1944 βλέπουμε ύστερα από την Συμφωνία της Βάρκιζας αρκετούς απογοητευμένους από το ΚΚΕ να μεταπηδούν στο ΚΑΚΕ. Τελικά, όμως, το Αρχείο του Μαρξισμού θα εκλείψει ως ρεύμα μεταπολεμικά αφού πρώτα απολέσει τον κομμουνιστικό και επαναστατικό του χαρακτήρα και μετατοπιστεί σε σοσιαλδημοκρατικές θέσεις.

Στο αρχείο του Νίκου Σύριγγα συγκαταλέγεται και μια σειρά από δεμένες εφημερίδες Πάλη των Τάξεων από το 1932 έως το 1933. Η ανάγνωση αυτών των εφημερίδων αποκαλύπτει το μέγεθος της σιωπής γύρω από το Αρχείο γιατί διαβάζοντάς τες ανακαλύπτουμε το μέγεθος της δυναμικής αυτού του κόμματος που είχε μικρότερη ή μεγαλύτερη επιρροή σε πάρα πολλά συνδικάτα της εποχής μερικά από τα οποία κατάφερνε να ελέγχει, πρωταγωνιστούσε στις εργατικές κινητοποιήσεις και είχε έναν οργανωτικό ιστό που ξέφευγε κατά πολύ από τα δυο-τρία μεγάλα αστικά κέντρα.

Τι άλλο μπορεί να σκεφτεί κάποιος για ένα εργατικό κόμμα που καταφέρνει να κερδίζει το ένα τρίτο των ψήφων των μελών του Εργατικού Κέντρου της Καλαμάτας. Ο μελετητής έχει μπροστά του έναν πραγματικό θησαυρό που όχι μόνο αποκαλύπτει το Αρχείο του Μαρξισμού, αλλά αποκαλύπτει «από τα κάτω» όψεις της ίδιας της ελληνικής μεσοπολεμικής κοινωνίας. Αποκαλύπτει τις αγωνίες και τις προσπάθειες των εργατών για επιβίωση, την πάλη για έναν καλύτερο κόσμο. Φαίνεται πως για κάποιους λόγους το ΚΚΕ, παρά την αναφορά στη Σοβιετική Ένωση, δεν επαρκούσε για να δώσει τις απαντήσεις και τα οράματα που αναζητούσε μια πολύ μεγάλη μερίδα Ελλήνων εργατών. Όλα αυτά συνιστούν προβλήματα και ζητήματα που χρήζουν μιας μελέτης που ακόμη δεν έχει γίνει. Το έργο του Νίκου Σύριγγα είναι σήμερα ανολοκλήρωτο.

Επίλογος  

Η αξία του Αρχείου Σύριγγα

 Τελειώνοντας την παρουσίαση του αρχείου Σύριγγα συνειδητοποιεί κανείς ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική συλλογή εφημερίδων, δημοσιευμένων έργων της εποχής, κομματικών ντοκουμέντων και προσωπικών αφηγήσεων που μαζί με τις καταγραφές του ίδιου του Σύριγγα σε δελτία και έγγραφα συνιστά αφετηρία για κάθε μελετητή που θέλει να προσεγγίσει την Αριστερή Αντιπολίτευση της εποχής και πιο συγκεκριμένα το Αρχείο του Μαρξισμού. Στο Σύριγγα, επίσης, μπορεί κανείς να αναζητήσει όχι μόνο την αριστερά, αλλά ολόκληρη την ελληνική Μεσοπολεμική κοινωνία και βέβαια πλευρές της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Αυτό, όμως, το οποίο μπορεί να ψυχανεμιστεί ο καθένας που προσεγγίζει λίγο πιο προσεκτικά αυτό το αρχείο είναι η τραγικότητα της αίσθησης της μη ολοκλήρωσης της ερευνητικής προσπάθειας του Νίκου Σύριγγα. Γιατί το αρχείο του Σύριγγα δεν είναι μια συλλογή, όπως του Χρήστου Αναστασιάδη, που αντιστοιχεί σε  μια παθητική αποθήκευση και αντανακλά τη ζωή ενός αγωνιστή. Η συλλογή του Σύριγγα αντιστοιχεί σε μια ενεργή και συνειδητή προσπάθεια διάσωσης και μελέτης της ελληνικής αριστεράς και από αυτή την άποψη οι σύγχρονοι μελετητές και η σύγχρονη αριστερά χρωστάει πολλά στο Νίκο Σύριγγα.

Φανταζόμαστε, λοιπόν, ότι αν ο Σύριγγας είχε καταφέρει να ολοκληρώσει το έργο του, σήμερα δε θα χρειαζόταν να ανακαλύψουμε το Αρχείο του Μαρξισμού.

 Δημήτρης Κατσορίδας & Κώστας Παλούκης

[Εισήγηση στον ΟΔΜΑΑΑ, Αθήνα 13/52003]